Bioloog Dirk Draulans zoomt elke week in op een opvallend specimen in de Vlaamse natuur – de mens uitgezonderd. Deze week: de eendagsvlieg.
Soms droom je van een relaxed en onbekommerd leven. Altijd tien jaar jong kunnen zijn, spelen met vriendjes en vriendinnetjes, af en toe een oefening maken voor school, en je ouders regelen de rest. Iets van die orde hebben de eendagsvliegen voor elkaar gekregen, een groep van primitieve insecten die, ondanks hun naam, niet verwant zijn aan de vlieg. De jonge dieren, nimfen geheten, leven in het water op een strikt vegetarisch dieet – dat betekent: voedsel à volonté. Na één of meerdere jaren reppen ze zich naar het wateroppervlak, waar ze uit hun huid barsten, vleugels krijgen en gaan vliegen.
Dat volwassen bestaan is van extreem korte duur – de familie zet maximaal in op wat wij ‘de jeugd’ zouden noemen. Volwassen eendagsvliegen eten niet. Ze hebben geen bruikbare monddelen en hun spijsverteringsstelsel zit vol lucht. Ze hebben maar één doel: zich voortplanten. De diertjes breken soms met velen tegelijk gecoördineerd uit hun nimfenhuid, waardoor er gedurende korte tijd enorme zwermen boven het water kunnen hangen. Dat vergemakkelijkt de vondst van een geschikte partner en verlaagt de kans dat iemand je verorbert voor je gepaard hebt. Paren
gebeurt in de lucht en duurt doorgaans niet meer dan een handvol seconden.
Sommige soorten houden de volwassenheid een paar dagen vol, sommige een nacht. Recordhouder is een soort waarvan de volwassen vrouwtjes amper vijf minuten leven, net genoeg om te paren en honderden eitjes in het water te droppen. Dan volgt de dood, waarna ze meestal weer op het water vallen, ten prooi aan allerlei dieren. Dat wil meteen zeggen dat de analogie met onze zorgeloze kindertijd niet helemaal opgaat: eendagsvliegen zorgen niet voor hun kroost. Dat moet het alleen zien te rooien, wat geen sinecure is – ook de nimfen zijn voer voor een breed gamma van belagers.
De meeste eendagsvliegen komen uitsluitend in zuiver water voor. In Nederland is veel te doen over het succes van een spectaculaire soort: de schoraas, die in België uiterst zeldzaam is (in 2016 is er bij ons één waarneming van geregistreerd). De schoraas komt op sommige dagen zo massaal voor langs grote rivieren als de Waal en de Nederrijn dat waarnemers spreken van ‘sneeuw in de zomer’: enorme aantallen diertjes warrelen door elkaar in de lucht en vallen vervolgens als sneeuwvlokken op het water. De soort verdween in de jaren dertig als gevolg van grootschalige vervuiling van het rivierwater, maar vanaf 1991 dook ze weer op, profiterend van de opmars van efficiënte waterzuivering.
Jammer genoeg is niet alle nieuws positief. Net als veel waterdiertjes zijn de nimfen van eendagsvliegen gevoelig voor in het water gespoelde vervuilers. Neonicotinoïden, bijvoorbeeld – een nieuwe lichting insectenverdelgers. Bovendien wordt door de klimaatopwarming ook het water warmer, waardoor het minder zuurstof bevat en de nimfen in ademnood komen. Zo sukkel je als kind van het ene probleem in het andere, zonder dat er iemand is om je uit de nood te helpen.
De recordhouder onder de eendagsvliegen is een soort waarvan de volwassen vrouwtjes 5 minuten leven.
