Het drieste Russische optreden in Oost-Oekraïne lijkt Vladimir Poetins droom van een Euraziatische Unie in de wielen te rijden.
Op 1 januari 2015 hoopt de Russische president Vladimir Poetin het wereldtoneel fundamenteel te hertekenen. Dan wordt de Euraziatische Unie boven de doopvont gehouden. Het doel, in de woorden van Poetin: ‘een machtige, supranationale bond van soevereine staten’ vormen. De unie moet een van de bakens van de moderne wereld worden en een brug tussen Europa en China vormen, aldus de Russische president. Poetin wil een tegengewicht creëren voor de Europese Unie en de Russische invloed op het politieke wereldtoneel een extra hefboom geven.
De vergelijkingen met de Sovjet-Unie zijn niet ver weg. Poetin ontkent nadrukkelijk dat hij met de unie het Russische hinterland wil ‘hersovjetiseren’. Nochtans richt hij zich bijna uitsluitend op de voormalige Sovjetstaten. Amanda Paul, politiek analiste bij het European Policy Centre, vergeleek het project met de EU, maar dan zonder de nadruk op democratie.
Alleen gaat het met de voorbereidingen van die unie niet al te denderend. Sinds 2010 bestaat er een douane-unie tussen Rusland, Wit-Rusland en Kazachstan. Kirgizië en Armenië komen er volgend jaar bij. Oekraïne, algemeen beschouwd als de hoeksteen van de Euraziatische Unie, heeft zich nadrukkelijk afgekeerd. Toen voormalig Oekraïens president Viktor Janoekovitsj een associatieverdrag met de Europese Unie opblies, ontketende hij ongewild de Maidanprotesten in Kiev, die hem finaal uit het zadel lichtten.
Oost-Europakenner Lien Verpoest (KU Leuven) betwijfelt of de Euraziatische Unie op internationaal politiek vlak potten zal breken. ‘De Euraziatische Unie dient in de eerste plaats de Russische belangen. Eigenlijk legt Rusland zijn economische voorwaarden op aan de lidstaten.’ Behalve als instrument voor economische integratie zal Poetin de unie ook gebruiken als een vehikel om een traditioneel normendiscours te exporteren. ‘Poetin profileert zich steeds nadrukkelijker als een verdediger van traditionele normen en waarden. Ook daarin zet hij zich af tegen de EU.’
Bovendien lijkt Rusland met de annexatie van de Krim en de manoeuvres in Oost-Oekraïne toekomstige partners af te schrikken. De Poetindoctrine, waarmee de president zich het recht toe-eigent om Russische minderheden militair te hulp te schieten, is niet bepaald een hartelijke uitnodiging voor economische samenwerking. Zelfs onwrikbare bondgenoten als Wit-Rusland en Kazachstan durfden de Russische aanpak in Oekraïne niet te steunen. Beide landen hebben een aanzienlijke Russische minderheid, die zich maar al te snel ‘bedreigd’ zou kunnen voelen.
Jeroen Zuallaert
‘Eigenlijk legt Rusland zijn economische voorwaarden op aan de lidstaten.’
