artroze

Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de bloemlezing Knockando: Belgische kunstenaars in gesprek met Hans Theys.

Een opvallende eigenschap van filosofen is dat zij zich bezighouden met zowat alles wat het geval is. Filosoof Hans Theys (56) dook al vroeg met grote gretigheid in de wereld van de kunst, al dan niet op weg gezet door wijsgerige schrijvers als Susan Sontag. Zijn nieuwe boek laat hij voorafgaan door een van haar weinig vanzelfsprekende overwegingen: ‘Het is onze taak de inhoud terug te dringen zodat we het ding zelf kunnen zien.’ Daarvoor moeten we ‘onze zintuigen opnieuw leren gebruiken’. Theys schaart zich achter die gedachte vanuit de ervaring dat kunstenaars zich minder bekommeren om ideeën dan om vormen. Daarvan zijn er eindeloos veel, weet hij, zeker een pak meer dan dat er ideeën zijn. Zijn bewering prikkelt tot nadenken en tegenspraak. De lezer krijgt gelukkig een waarschuwing mee, ontleend aan Hamlet: ‘We zijn allemaal doortrapte oplichters, geloof niemand van ons.’

U vermoedde het al, Knockando is een buitenbeentje onder de kunstpublicaties. Theys houdt niet van het intellectualistische jargon, van lange essayistische betogen en als kunstkritiek verpakt gemoraliseer. Op een eenduidige visie is hij niet te betrappen, tenzij het consequente aanhouden van een bonte verscheidenheid aan benaderingen ook een monomaan trekje verraadt. Neutraliteit is evenwel niet aan hem besteed. In de meer dan veertig gesprekken en ontmoetingen met vooral Belgische kunstenaars laat hij zich kennen als de sympathiserende, geëngageerde deelnemer, altijd alert om door te dringen tot de golflengte van de ander. Zo worden pantsers doorboord, maskers afgelegd en komt er een zuiver profiel van een persoonlijkheid en een werk naar boven. Theys is bescheiden, geestig en meestal ad rem, dat helpt. Zelf een halve kunstenaar, kijkt hij niet op een provocatie minder of meer. Zijn bedoeling is duidelijk: Epatez le bourgeois, in de wetenschap dat hij zelf een burger is.

Knockando, toevallig de naam van een Schotse single malt whisky, leest het prettigst als men lukraak een bladzijde openslaat en zich laat meeslepen in het vuur van een woordenwisseling. Met Panamarenko is het altijd raak. Hij breekt een lans voor de onbekend gebleven voorlopers van Einstein, maakt brandhout van kunstenaars die hun geest van opstandigheid verliezen en beantwoordt de vraag van een knaap waarom een vlieg in een rijdende auto niet tegen de achterruit botst (‘Omdat de auto, zolang hij zich met een eenparige snelheid voortbeweegt, ten opzichte van een vlieg geen beweging heeft’).

Soms wordt het bittere ernst, zoals wanneer Luc Tuymans de wijsgerige toer opgaat en van de filosoof in Theys alle ruimte krijgt om te oreren: ‘Mijn werk gaat minder in op het element van de tijd als een tijdelijk fenomeen: het daglicht, het onderweg zijn, de ervaring daarvan of het nabeeld van die ervaring. Dikwijls krijg je bij mij eerder het idee van de tijd in zijn verwezenlijking en ook de tijd als reconstructie of het beeld als reconstructie (…)’ Zouden kunstenaars dan toch meer ideeën koesteren dan we denken?

De meesten houden het liever concreet, zij het niet altijd met beide voeten op de grond. Tamara Van San doet aan diepzeeduiken omdat het verlies van zwaartekracht haar waarneming en gevoel voor ritme wijzigt, zoals ze van haar collega Lynda Benglis leerde. En Walter Swennen toont waarom hij niet noodzakelijk met verf schildert, maar evengoed met ‘saus’: ‘Vuile white spirit, die ik had gebruikt om penselen schoon te maken. Ik heb er stof van de stofzuiger mee gemengd en het goedje op het schilderij aangebracht met een schuurborstel.’ Een zonderling idee in een ongekuiste vorm.