Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week: de expo The Return van Luc Tuymans in Museum De Pont, Tilburg.
De reden waarom hij na bijna een kwarteeuw terugkeerde naar De Pont, in een rolstoel vanwege gescheurde voetligamenten nog wel, was simpel. Hij had er in 1995 een van zijn eerste buitenlandse solotentoonstellingen, Blow Up, het begin ook van een persoonlijke relatie met directeur Hendrik Driessen, die nu zijn loopbaan afsluit met The Return, de tweede solo in Tilburg van Luc Tuymans. Een terugkeer als wereldster, bezeten door dezelfde obsessies en demonen die toen al zijn ongemakkelijke schilderijen omwoelden. In het Frans en het Engels heeft men het over revenants (’teruggekeerden’) als het over geesten gaat.
Een beeld van Luc Tuymans blijft zo gesloten als een oester, een haast ondoordringbaar enigma.
Tuymans grootste demon is de schilderkunst zelf. Als jonge kunstenaar onderschreef hij ongeveer alle argumenten waarmee Marcel Duchamp – en in diens navolging een leger beoefenaars van conceptual en minimal art – de schilderkunst als venster op de wereld obsoleet verklaarden. Wie lucide in een door en door gemediatiseerde wereld stond, kon bovendien niet om fotografie en film heen. Tuymans, geboren in Mortsel, een bolwerk van de fotografie, maakte zich grondig vertrouwd met alle media eer hij de verbeurd verklaarde schilderkunst liet terugkeren als een boetvaardige teef die haar ijdele vertoon afzwoer en herbegon met bijna niets: uitvergrote details van pijnlijke onderwerpen, voorzien van verbruikte kleuren, schimmige vegen – dat alles op basis van fotomateriaal uit kranten of tijdschriften, zelfgenomen polaroids en later ook computer- en iPhone-beelden. Maar hoe dan ook: olie op doek, pure schilderkunst.
The Return – een selectie van 45 schilderijen, gemaakt tussen 1975 en vandaag – laat goed genoeg zien dat de teef met de jaren het boetekleed al eens heeft afgeworpen, met monumentale formaten, dramatische lichteffecten, spectaculaire voorstellingen, herkenbare portretten en meer kleur, zonder fundamenteel te verzaken aan haar gelofte van armoede: een beeld van Tuymans blijft zo gesloten als een oester, een haast ondoordringbaar enigma, weliswaar nog enigszins herkenbaar afgeleid van de buitenwereld maar steevast vastlopend in het moeras van het onderbewustzijn. Zo grijpt het werk de kijker naar de keel, zonder dat hij goed weet waarom. Het achtergrondverhaal dat de kunstenaar er grif bij verstrekt, komt over als een bevrijding uit de omknelling, niet als een verklaring. Anders zou het geen raadsel zijn.
De grootste kracht van de schilderijen ligt in hun vermogen om zich, zowel van dichtbij als van ver, op het netvlies te branden als een bliksemschicht, en zich vervolgens diep in het geheugen te griffen. Men zal de tijd nemen om zich te verdiepen in de meanders van hun picturale oppervlak, maar in essentie exploderen ze in één oogopslag. Alert voor de gevoelige tot zieke plekken in het zenuwstelsel van de wereld, sloeg de kunstenaar exemplarische beelden op, bewerkte ze mogelijk in Photoshop en gaf ze met schilderkunstige middelen een maximale intensiteit: het licht dat als een witte stofwolk neerdaalt op The Preacher en diens gezicht onkennelijk aantast; de reeks opgezette apen in een zoo, verteerd door een verblindend wit licht ( Exhibits); de met bloemen versierde wagen in een Corso – een jeugdherinnering van de schilder – in de verkleuring verschijnend als een onheilspellend vehikel uit een parade die Charles Dickens een ‘spookwandeling’ zou hebben genoemd; het bruine gebladerte en de kreeftachtige takken die een opening maken waarin een pornografische voorstelling kan schuilen ( Diorama), tenminste voor wie er een verre variant in ziet van Étant donnés, het voyeuristische eindwerk van Marcel Duchamp.
Tot 17 november
