Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Sorolla, Spanish master of light in de National Gallery, Londen.
Meesters van het licht, dat zijn ze wel allemaal, of het zouden geen schilders zijn. Dat een eerbiedwaardig museum het cliché nog eens bovenhaalt om de kunst van Joaquin Sorolla de Bastida (1863-1923) te typeren heeft echter zo zijn reden. Hoe de geboren Valenciaan de impact van de Spaanse zon liet afstralen van lichamen en lichte gewaden, van muren en flora, van de schuimkoppen op zee, dat is zelden of nooit voor- of nagedaan, ook niet door een verstokte luminist als Emile Claus (1849-1924). Zelfs in zijn beginjaren, toen hij de rauwe sociale realiteit op naturalistische wijze weergaf, was het vibrerende wit nooit ver weg: op de naakte lijven van de kreupele jongens aan het strand, de bolle zeilen van de boot waarmee de vissers uit de zee terugkeren, op het hemd van de oude visser die een gewonde collega verzorgt, op de lakens en het kussen van het bed waar voor de rest alleen het hoofd van een moeder en het kopje van haar pasgeborene uitsteken.
Onder de stralende zon is het leven voor deze zorgeloze mensen een feest.
Sorolla haalde prijzen met dat soort sentimentele taferelen, maar het grote succes kwam er toen hij almaar vaker de stranden opzocht, nog altijd met een oog voor vissers maar vooral voor de geoliede lijven van stoeiende jongens, voor de zalig flanerende grandes bourgeoises met hun wijde hoeden en stralende witte robes. Eentje krijgt na het bad een tintelend roze robe aangepast in een met heerlijk gefilterd zonlicht gevulde ruimte. Een ander is in volle ornaat in het zand gaan zitten met een kodakje in de hand ( Snapshot, Biarritz), kennelijk met dezelfde bedoeling als de schilder: dit korte moment van vreugde vastleggen voor de eeuwigheid.
Onder de stralende zon is het leven voor deze zorgeloze mensen een feest, niemand zweet of kreunt onder de hitte, maar alvast Sorolla zelf verkoos te werken in de beschutting van een brede parasol. Zijn doeken maakte hij vast aan touwen zodat ze niet wegwaaiden. En dat het schilderen hem spelenderwijs afging, is ook maar schijn. Het heet dat hij in navolging van Velazquez ’twee-uren-portretten’ kon maken, maar voor zijn landschappen en taferelen en plein air maakte hij eerst ettelijke voorbereidende schetsen en foto’s alvorens hij zijn modellen de gewenste poses liet innemen op de juiste plaatsen. Zijn doeken zijn trouwens opvallend filmisch, met gevarieerde (camera-)standpunten en veel gevoel voor beweging. Ze blijven evenwel ook uitermate schilderkunstig: een vaak brede penseelvoering, naar believen nerveus of bedaard, een vloeiende of juist borstelig droge opbreng van de verf. Sorolla’s stijl doet evengoed denken aan het klassieke meesterschap van Velazquez als aan het impressionisme van Claude Monet.
Een hoofdstuk apart vormt de reeks Gezichten op Spanje, een opdracht van de Hispanic Society of America in New York waarvoor hij diverse plattelandsregio’s afreisde, op zoek naar typerende landschappen, lokale klederdrachten en gewoonten. De levensgrote groepsportretten tonen opgedirkte, stuurs en argwanend kijkende boeren in voor Sorolla’s doen ongewoon statische poses. Hij moet zich als family man toch meer op zijn gemak hebben gevoeld wanneer hij zijn vrouw en kinderen thuis in Madrid kon laten poseren in de tuin. Uit De Siesta spreekt een vrijheid in visie en behandeling, eigen aan alle grote moderne kunst. Vrouw en dochters liggen uitgestrekt in het gras dat deint als een luchtkussen op zee. Anders dan naar gewoonte liet Sorolla de hitte hier zozeer voelen dat de lichamen er onder bezweken zijn. De lange, lichte jurken smelten onder de klittende verfstroken. In de linkerbenedenhoek ligt een donker ding in staat van ontbinding. Kenners hebben het over een zonnehoed en over een stap in de richting van abstracte kunst.
Tot 7 juli.
