Koen Meulenaere
Koen Meulenaere Van 1991 tot 2012 de satiricus van Knack

Het Forum: plein in Rome, tussen Capitool en Palatijn, waar burgers samenkwamen om publieke zaken te bespreken en recht te doen.

nMijnheer Coolsaet, de missie van Colin Powell in het Midden-Oosten heeft vooralsnog geen resultaat opgeleverd.

Rik Coolsaet: Powell heeft zijn best gedaan, onder meer omdat hij binnen de Amerikaanse administratie zijn reputatie op het spel heeft gezet. De regering Bush is van bij haar aantreden gekenmerkt door een tegenstelling tussen de haviken rond minister van Defensie Donald Rumsfeld, en de duiven rond minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell. Die twee strekkingen hebben om beurten het overwicht. De verdienste van Powell is dat hij de Amerikaanse houding inzake het Midden-Oosten heeft doen herzien. Eerst hielden de VS hun handen ervan af en gaven daardoor Ariel Sharon vrij spel. Dankzij Powell hebben zij zich toch geëngageerd om naar een oplossing te zoeken.

Het probleem van Powell is dat George Bush veeleer de reflexen van Rumsfeld heeft, en ondanks wat waarschuwende taal pal achter Sharon staat. De basis van Powells onderhandelingen was waarschijnlijk het maximum waarmee zijn eigen regering akkoord kon gaan, maar was ruim onvoldoende voor de Palestijnen. Die beseffen maar al te goed dat de Amerikaanse regering in feite onverschillig is voor het leed en de dagelijkse vernederingen die hen worden aangedaan. Powell is er ook van uitgegaan dat de Amerikanen het wel alleen zouden oplossen, en dat op een eventuele vredesconferentie de aanwezigheid van andere landen of van de Europese Unie niet nodig is. Dat is een verkeerd uitgangspunt.

Zal het geweld verder gaan, nu Powell weer naar huis is?

Coolsaet: Ik vrees dat de spiraal van Palestijnse aanslagen, Israëlische vergeldingen en nieuwe Palestijnse aanslagen voor minstens één generatie het samenleven van Palestijnen en Israëliërs onmogelijk heeft gemaakt. Na wat de jongste weken is gebeurd, maakt redelijkheid geen kans meer. Aan Israëlische kant schaart men zich rond Sharon, zoals de Palestijnen zich weer rond Arafat scharen. Dat maakt de tegenstelling tussen die twee alleen maar groter. Sharon kan zich geen toegevingen veroorloven, of de uiterst rechtse partijen blazen zijn coalitie op. En Arafat kan zich geen toegevingen veroorloven of hij is elke greep op zijn extremisten kwijt.

Is er voor deze crisis nog een uitweg?

Coolsaet: Een buitenstaander begrijpt dat er maar één oplossing is. Zeker niet de militaire die Sharon en een deel van de Amerikaanse regering voorstaan, want de Palestijnen kunnen de Israëliërs niet in de zee drijven, en de vijf miljoen Israëli’s kunnen niet constant evenveel Palestijnen onder druk houden. De enige oplossing is het scheppen van een nieuw politiek kader, zoals in het plan van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer of van de Saudische prins Abdullah. Maar tussen dat plan opstellen en het uitvoeren ligt een grote kloof, want zowel Israël als de VS negeren het doelbewust De toestand in het Midden-Oosten is uitzichtloos, en er is een gevaar voor escalatie. In de regio, maar ook bij ons in Europa waar anti-semitische reacties de kop opsteken, en de spanning tussen de Noord-Afrikaanse en joodse gemeenschap toeneemt.

Moet de Europese Unie zich luider laten horen?

Coolsaet: Verantwoordelijken van de EU leggen verstandige verklaringen af, maar anderzijds hebben ze het initiatief weer te gemakkelijk aan de VS gelaten. Misschien om de pogingen van Powell niet te doorkruisen, of misschien met de cynische bijgedachte dat de VS het alleen toch niet klaren en dus na verloop van tijd wel verplicht zullen zijn om bij de EU aan te kloppen. Het is in het algemeen voor de EU hoog tijd om afstand te nemen van de VS, en een eigen internationaal profiel aan te scherpen. Daartoe dient de interne verdeeldheid over te gaan in een coherent standpunt, en moeten meer concrete initiatieven worden genomen. De EU heeft met haar uitgebreide netwerk van internationale verbanden met China, Rusland, Arabische, Afrikaanse en andere landen een bruikbaar instrument om een multilaterale internationale politiek te voeren. Een tegenwicht voor de nu eenzijdig door de Amerikanen gedomineerde wereldorde.

De Verenigde Naties lijken in het Israëlisch-Palestijns conflict ook niet meer dan een roepende in de woestijn.

Coolsaet: De VN roepen op om een vredesmacht te vormen. Dat wordt gesteund door ngo’s, door mensen als onze minister van Buitenlandse Zaken Louis Michel (PRL), en ook door een deel van de Israëlische linkerzijde. Maar voorlopig maakt een vredesmacht geen grote kans. Weinig landen zijn bereid troepen te leveren, en op het terrein zijn de voorwaarden voor een minimaal staakt-het-vuren niet vervuld. Een vredesmacht heeft pas zin als er een politiek kader is geschapen dat aan de strijdende partijen een positief project biedt. Het plan van Joschka Fis- cher zou de basis kunnen vormen van de brede internationale conferentie waarop velen aandringen. Maar het impliceert dat Israël zich terugtrekt achter de grenzen van 1967 en de nederzettingen verlaat, en dat is niet voor morgen.

Het conflict in Israël dwarsboomt de Amerikaanse plannen om Irak aan te vallen.

Coolsaet: In feite zijn de Amerikanen teruggekeerd naar hun simplistisch cowboydenken waarbij de wereld wordt ingedeeld in goeden en slechten. Saddam Hoessein is de ideale boosdoener die door de sheriff en zijn deputy’s moet worden uitgeschakeld. Het Midden-Oostenconflict heeft het smeden van de nodige coalities in de Arabische wereld even bemoeilijkt, maar van uitstel zal geen afstel komen. Ze zijn geobsedeerd door Saddam Hoessein.

Ik geloof niet dat de buitenlandse politiek van de VS volgens een weloverwogen geostrategisch plan verloopt, ook al is hun optreden in Afghanistan misschien gunstig geweest voor de controle over gas- en petroleumaanvoer uit de Kaspische Zee. Buitenlands beleid is in zowat alle landen een opeenstapeling van ad- hocreacties die gebaseerd zijn op ingebakken reflexen, en niet op een rationeel proces van lange-termijndoelstellingen.

Dat geldt zeker voor de VS. De regering Bush had bij haar aantreden een isolationistische politiek aangekondigd: de Amerikanen zouden enkel optreden als hun eigen belangen in het gedrang kwamen. Maar 11 september heeft die filosofie helemaal doen omslaan. De Amerikanen, die zich op eigen grondgebied onkwetsbaar waanden, hebben aan de aanslagen een trauma overgehouden dat nog lang zal nawerken. Hun buitenlandse politiek heeft de voorbije maanden een paar forse koerswijzigingen ondergaan. Soms ten goede, maar de grondstroom is toch die van een land dat een kruistocht wil voeren, opgejut door de conservatieve rechterzijde die de wereld ziet in bijbelse termen van goed en kwaad, en die gelooft dat alleen militaire macht zaligmakend is. Zij wil een pax Americana vestigen, naar het voorbeeld van de pax Romana en de pax Britannica. Ik ben verbluft dat die rechterzijde zo gemakkelijk het buitenlands beleid kan kapen.

De VS zijn voor de internationale politiek echt een probleem aan het worden, door de mengeling van enerzijds hun Messiaanse heilsboodschap die ze willen uitdragen, en anderzijds de onverschilligheid voor de belangen en visies van anderen. De grootste en machtigste staat ter wereld kan nooit groot genoeg zijn om de hele wereld te beheersen, maar in de VS zijn er die denken van wel. Ook na 11 september.

Een ander probleemgebied voor de VS is Zuid-Amerika, waar vorige week in Venezuela president Hugo Chavez eerst werd afgezet, en drie dagen later terugkwam.

Coolsaet: Ook het eind van dat liedje zal zijn dat de Amerikanen hun leidende positie verliezen. De diepe crisis in Argentinië en de misstap van de Amerikaanse diplomatie in Venezuela ondergraven de legitimiteit van een alliantie met de VS. Wat ook de fouten mogen geweest zijn van de Argentijnse regering, ze voerde een economisch en monetair beleid op basis van adviezen en richtlijnen van het Internationaal Monetair Fonds. En dat staat onder de controle van de VS. In de ogen van de Latijns-Amerikaanse publieke opinie zijn de VS verantwoordelijk voor de ondergang van Argentinië.

In Venezuela hebben de Amerikanen toegejuicht dat Chavez door een elite aan de dijk is gezet, maar de rest van Zuid-Amerika heeft de coup veroordeeld omdat Chavez een democratisch verkozen president is. De VS hebben zelf het principe ondertekend dat je een democratisch verkozene niet met een militaire staatsgreep mag afzetten. Ondanks alle zogezegde expertise van de VS in Zuid-Amerika, hebben zij in Venezuela een zware flater begaan.

De Nederlandse regering is afgetreden na het rapport van het Nationaal Instituut voor Oorlogs Documentatie over de slachting in Srebrenica. Ook de opperbevelhebber van de Landmacht heeft ontslag genomen.

Coolsaet: Het is tragisch voor premier Wim Kok, een integer man die graag de geschiedenis was ingegaan als de architect van het succesrijke Poldermodel, maar die nu dreigt te worden herinnerd als mede-verantwoordelijke voor het bloedbad in Srebrenica. Dat het paarse kabinet over een buitenlandse kwestie struikelt, is merkwaardig omdat Nederland de voorbije acht jaar een flauw en enkel pragmatisch buitenlands beleid heeft gevoerd. Het heeft zich beperkt tot wat Calimero-gedrag.

De fouten die Nederland in Srebrenica heeft gemaakt, zijn dezelfde als die van België in Rwanda. Het zijn fouten van de hele internationale gemeenschap. Maar het gevolg dat België en Nederland aan hun mislukking hebben gegeven, is verschillend. Niet alleen omdat premier Verhofstadt (VLD) naar Rwanda is gereisd en de excuses van de Belgische regering heeft aangeboden, maar vooral omdat België inzake Afrika is overgeschakeld op een voluntaristisch beleid. Dat is de meest oprechte poging tot goedmaking voor de begane fouten. Die stap moet Nederland nog zetten. Want als de enige gevolgtrekking uit de Srebrenica-affaire het ontslag van Kok is, dan had hij net zo goed kunnen blijven zitten.

In de eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen is de socialistische premier Lionel Jospin verrassend gevloerd door de extreem-rechtse Jean-Marie Le Pen.

Coolsaet: De uitslag toont aan dat grijze centrumpolitiek niet loont. De politiek heeft een ideologisch debat nodig, met klare standpunten en een duidelijke agenda. De Franse linkerzijde heeft bovendien moeten ondervinden dat verdeeldheid marginaliseert. En verder stel ik vast dat de hele kiesstrijd bepaald is door rechts, dat van veiligheid een centraal thema heeft gemaakt. De Franse media hebben daarbij een aardig handje geholpen. In eigen land heeft links ondertussen begrepen dat je dergelijke gevoelige onderwerpen niet aan het Blok mag overlaten. Ik hoop dat de Fransen er nu niet te gemakkelijk van uit- gaan dat Chirac de tweede ronde wel zal winnen. Want als de linkse kiezers thuis blijven, is dat allesbehalve zeker. De socialisten hebben nauwelijks tijd om zich van deze klap te herstellen tegen de parlementsverkiezingen van juni. Ze moeten om te beginnen halsoverkop een nieuw boegbeeld tevoorschijn toveren. Alleen Martine Aubry komt daarvoor in aanmerking, maar zal zij bereid zijn om aan deze bijna hopeloze opdracht te beginnen?

De hele EU maakt een ruk naar rechts. In Saksen-Anhalt gaan de socialisten ook voor de bijl.

Coolsaet: Het is niet alleen een ruk naar rechts, maar naar populistisch rechts, wat veel gevaarlijker is. Tussen dit en het einde van het jaar zouden we in tien van de vijftien EU-landen een regering van rechtse signatuur kunnen hebben. En rechtse partijen denken vaak nationalistisch in plaats van Europees. Dat is jammer omdat de EU een alternatief voor het VS-model kan zijn. Europa is veel multilateraler ingesteld dan de VS, is veel meer gericht op samenwerking, en is met zijn Rijnlandmodel meer sociaal en solidair dan de VS. Maar die kenmerken vind ik niet terug in het discours van de Aznars en Berlusconi’s, en zeker niet in dat van Le Pen. Ik vrees dat het Europese alternatief teloor dreigt te gaan.

Koen Meulenaere

Rik Coolsaet: ‘ De VS zijn voor de internationale politiek echt een probleem aan het worden.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content