Het hof van beroep van Brussel oordeelt dat de aandeelhouders moeten kunnen stemmen over de toekomst van Fortis. De regering, daarentegen, wil koste wat het kost doorgaan met de verkoop van Fortis aan BNP Paribas. Experts zijn echter unaniem: ‘We moeten

de rechter op onze blote knieën danken, want we kunnen nu alles rustig bekijken.’

Eerst was er ongeloof, daarna lichte paniek toen de uitspraak van het hof van beroep in Brussel zich via sms verspreidde: de verkoop van Fortis aan BNP Paribas wordt voor 65 dagen opgeschort, en de aandeelhouders moeten zich kunnen uitspreken. ‘Dit vonnis is een geweldig moment voor de geloofwaardigheid van ons democratisch systeem’, zegt Paul Huybrechts, voorzitter van de Vlaamse Federatie van Beleggers (VFB). ‘In het Fortisdossier kun je spreken van grof misbruik en schending van de rechtsregels. Als er in dit land een onafhankelijke rechtspraak bestaat, dan kun je niet voorbij aan de rechten van de aandeelhouders.’

Uiterlijk op 12 februari moet er volgens het vonnis een algemene vergadering worden gehouden, waarop de Fortisaandeelhouders kunnen stemmen over de toekomst van Fortis. Tot nu toe konden zij dat nog niet doen, en dat wekte hun woede op. Huybrechts formuleerde het zo: ‘Hadden de eigenaars van Fortis tijdens die onzalige weekends enige zeggenschap over de verkoop van hun bezittingen, en hebben ze er één centiem vergoeding voor gekregen? Beróófd werden ze. Uitgerekend door de staat, die hen toch tegen roof moet beschermen.’

De uitspraak van het hof van beroep is een blamage voor premier Yves Leterme (CD&V). De premier pochte dat zijn regering als eerste in Europa de goede beslissingen nam in de bankencrisis. Dat wordt afgeserveerd door economieprofessor Paul De Grauwe (K.U.Leuven): ‘Dat is natuurlijk onzin. Zweden heeft in de jaren negentig al getoond hoe het moest: banken nationaliseren, rommelkredieten afzonderen en interne herstructureringen doorvoeren. Als alles weer beter liep, werden de banken verkocht. We waren dus zeker niet de eerste en bovendien deden we het tegenovergestelde van het goede voorbeeld Zweden, want de regering-Leterme heeft Fortis meteen doorverkocht aan BNP Paribas.’

VERKRAMPTE REACTIES

Over het allereerste optreden van de regering in de bankencrisis was zowat iedereen lovend: op 27 en 28 september kwamen de Beneluxlanden tussenbeide bij Fortis, nadat duidelijk was dat de bank zich had verslikt in de overname van ABN Amro en zwaar gebukt ging onder de kredietcrisis. België, Nederland en Luxemburg beslisten toen om telkens 49,9 procent te nemen in de lokale bankpoot van Fortis. ‘Ik heb toen geapplaudisseerd voor de regering’, zegt Ivan Van de Cloot van de denktank Itinera.

Vervolgens liep het fout, nadat Nederland besliste om de Nederlandse activiteiten van Fortis, inclusief ABN Amro, uit de Fortis Groep te rukken en te nationaliseren. De bankencrisis werd toen onder hoge druk aangepakt en alles verliep zeer bizar, zoals blijkt uit een interview met de Nederlandse minister van Financiën, Wouter Bos (zie blz. 30). Na de Nederlandse uittocht voelde de Belgische regering zich genoodzaakt om Fortis België tijdens het weekend van 4 en 5 oktober volledig te nationaliseren, om dan 75 procent van Fortis Bank België en de volledige Belgische verzekeringstak onmiddellijk te verkopen aan BNP Paribas, dat altijd voorgesteld werd als enige ‘veilige haven’.

Het was toen al langer duidelijk dat vooral minister van Financiën Didier Reynders ervoor ijverde dat Fortis bij BNP Paribas zou terechtkomen. En dat zeer tegen de zin van de Open VLD, die lang dwars bleef liggen maar om een regeringscrisis te voorkomen toch instemde. Het is opvallend dat de Vlaamse liberalen zich na de uitspraak van het hof van beroep, waarbij iedereen 65 dagen krijgt om alles opnieuw te bekijken, zeer gedeisd houden.

De verkoop van Fortis aan BNP Paribas door de regering-Leterme heeft van bij het begin zware kritiek gekregen. Van Paul De Grauwe, bijvoorbeeld: ‘Ik begrijp niet dat men voor de verkoop voor BNP Paribas koos. Ze hadden het nationale belang voorop moeten stellen. We hadden Fortis in handen kunnen houden door het tijdelijk te nationaliseren, zoals de Nederlanders, de Britten en de meeste andere overheden met hun banken deden. Achteraf beweerde de regering dat zoiets bij ons niet mogelijk was. Maar van alle redenen die ze dan opsomt, begrijp ik er niet één.’

En natuurlijk was er scherpe kritiek van de aandeelhouders, die zich in hun rechten maar vooral in hun portemonnee tekortgedaan voelden. Ze trokken onder leiding van advocaat Mischaël Modrikamen en het bureau Deminor naar de rechtbank. ‘Heeft de Belgische regering niet gepanikeerd en Fortis Bank niet te snel verkocht aan BNP Paribas, wat slecht is voor het land en zeker ook voor de aandeelhouders?’ zo vroeg Modrikamen zich af. ‘In amper drie dagen tijd heeft een handvol overheidsmensen die nog nooit een bank hadden gekocht of verkocht Fortis verpatst. Ze onderhandelden zonder mandaat. En Fortis mocht niet aan de gesprekken deelnemen. De verkoop was al aangekondigd toen de raad van bestuur van Fortis om drie uur ’s nachts de transactie besprak.’

De aandeelhouders kregen de steun van het Openbaar Ministerie, dat in zijn advies zeer scherp was voor de regering: ‘Uit de processen-verbaal van de raad van bestuur van Fortis blijkt duidelijk dat de raad amper betrokken was bij de onderhandelingen tussen de vertegenwoordigers van de regering en BNP Paribas. De vertegenwoordigers van de regering hadden geen mandaat. Integendeel, de raad zat niet op dezelfde lijn van de regering, getuige een brief aan de premier en de minister van Financiën.’

Uiteindelijk veegde de voorzitster van de rechtbank van koophandel op 18 november alle bezwaren van de kleine Fortisaandeelhouders van tafel: ze weigerde de verkoop van de Fortisonderdelen op te schorten, en ze vond dat die verkoop niet ter goedkeuring voorgelegd hoefde te worden aan de aandeelhouders. Grootaandeelhouder Piet Van Waeyenberge legde zich bij de uitspraak neer, zoals hij vorige week in Trends verklaarde: ‘Het is een logische uitspraak. Kijk, men is ondernemer, investeert en weet dat daar risico’s aan verbonden zijn. You can’t win them all. Ik ben daar zakelijk nuchter in, en mijn familie ook. De bladzijde is omgedraaid. We kijken naar de toekomst en verspillen geen energie aan achterhoedegevechten. De schade is geleden.’

Maar veel kleine aandeelhouders vonden dat ze niets meer te verliezen hadden en trokken onder leiding van Modrikamen naar het hof van beroep. Opvallend is dat zich daar het omgekeerde scenario voltrok van het scenario bij de rechtbank van koophandel. De procureur-generaal gaf de kleine aandeelhouders in zijn advies geen enkele hoop, maar de rechters gaven de kleine aandeelhouders uiteindelijk over de hele lijn wel gelijk. Het vonnis is duidelijk: de ontmanteling van Fortis wordt 65 dagen opgeschort, en de Fortisaandeelhouders moeten zich binnen de twee maanden op een algemene vergadering kunnen uitspreken over de verkoop van 75 procent van Fortis Bank België en Fortis Verzekeringen. Ondertussen moet BNP Paribas de kredietlijnen aan Fortis Bank België handhaven volgens marktvoorwaarden. En er komt een vijfkoppige raad van experts die twee vragen moet beantwoorden. Ten eerste: is er tijdens het weekend van 27 en 28 september rechtsgeldig gehandeld met de verkoop van net geen 50 procent van de Fortisbankfilialen aan België, Nederland en Luxemburg? En ten tweede: heeft de regering tijdens het weekend van 4 en 5 oktober Fortis Bank België en de verzekeringstak rechtsgeldig verkocht aan BNP Paribas?

SPEL OPNIEUW SPELEN

De regering, de leden van de stuurgroep die de bankencrisis probeerde op te lossen, de directie en bestuurders van Fortis, de vakbonden, alle waarnemers, werkelijk iederéén was ‘stomverbaasd’ en noemde het vonnis ‘onbegrijpelijk’. Niemand had gedacht dat dit nog kon gebeuren, nauwelijks enkele dagen voor de overname van Fortis door BNP Paribas afgerond zou worden. De eerste reacties waren verkrampt: de rechtsgeldigheid van de uitspraak werd in twijfel getrokken, er werd gesproken over cassatie of derdenverzet, er werd gedacht aan het wraken van de voorzitter van het hof van beroep. Dat leverde wenkbrauwengefrons op: de regering leek de scheiding der machten op de proef te stellen.

Tegelijkertijd nam de regering de vlucht vooruit: België zou de 49,9 procent die niet onder de uitspraak valt alvast verkopen aan BNP Paribas. ‘Het arrest creëert een nieuwe juridische omgeving, maar het is perfect mogelijk om verder te gaan. We zijn dat ook van plan met BNP Paribas’, zei premier Leterme. Hij bleef herhalen dat ‘de bescherming van de spaarders en de werknemers van Fortis Bank België de eerste doelstelling van de regering is’.

Mischaël Modrikamen wees erop dat ‘het arrest toelaat om het spel opnieuw te spelen en daarbij rekening te houden met drie partijen: de aandeelhouders, de klanten en de werknemers. Het zou goed zijn mochten Didier Reynders en Yves Leterme hun ego opzijschuiven.’ De advocaat zei dat verschillende alternatieven voor de haastige verkoop aan BNP Paribas nu rustig konden worden onderzocht: Fortis Bank kan als staatsbank alleen doorgaan, waarna het tegen een betere prijs kan worden verkocht. Of de verzekeringstak kan ondergebracht worden bij het beursgenoteerde Fortis. Zelfs een ‘Grote Belgische Bank’, waarin ook de Belgische poot van Dexia en Ethias zouden worden ondergebracht, kan overwogen worden. Modrikamen: ‘Laten we toch een beetje ambitieus zijn: België is het enige Europese land dat zijn grootste bank op enkele dagen tijd ontmantelde.’

Dat is ook de mening van vele specialisten die de zaak van een afstand, maar toch op de voet volgen. Fred Chaffart, oud-topman van de Generale Bank (nu Fortis), zegt: ‘In andere landen heeft de overheid beslist om voor enige tijd aandeelhouder te blijven van sommige banken, maar onze regering wil daar niet van weten bij Fortis. Er zijn ondertussen door verscheidene rechtbanken drie expertscommissies aangesteld. Laten we toch even wachten met beslissen tot zij enige duidelijkheid gebracht hebben over hoe Fortis er nu voor staat, want die transparantie ontbreekt.’

Koen Algoed, professor economie aan de Hogeschool-Universiteit Brussel, die een studie maakte over de verkoop van Fortis aan BNP Paribas, is stellig: ‘BNP Paribas is echt niet de beste oplossing voor Fortis. Niet voor de aandeelhouders, niet voor de werknemers, niet voor de overheid. Men zou beter even de tijd nemen om alle mogelijkheden te bestuderen.’ Econoom Van de Cloot is het daarmee eens: ‘We moeten de rechter van het hof van beroep op onze blote knieën danken. De beslissing om Fortis België aan BNP Paribas te verkopen kwam er onder grote tijdsdruk. Men vreesde toen een run on the bank. Daar is vandaag geen sprake meer van, aangezien Fortis Bank voor bijna 100 procent in handen is van de overheid: nergens is je geld nu zo veilig als bij Fortis. We kunnen nu dus alles rustig bekijken, want er zijn zeker alternatieven.’

De Grauwe is – zoals steeds – ook duidelijk: ‘De bewering van premier Leterme en vicegouverneur van de Nationale Bank Luc Coene dat zonder BNP Paribas dechaos dreigt, is onzin. Natuurlijk kunnen we verder, bijvoorbeeld met een genationaliseerde Fortis Bank. De regering reageert alsof ze in haar eer beschadigd wordt. Maar dat is nu toch niet het belangrijkste? Het algemene belang moet nu eindelijk voorrang krijgen, en als de regering dat echt vooropstelt, is BNP Paribas niet de beste oplossing.’

DOOR EWALD PIRONET