Bill Clinton wentelt zich in het stof. Maar boetvaardigheid alleen zal hem niet redden.

Voor de kinderen in de Verenigde Staten is hij een lichtend voorbeeld. Hij is een goed Amerikaan, zeggen ouders tegen hun zoons en dochters. Afgelopen week kreeg hij in volle zitting van de Senaat uitgebreid lof toegezwaaid. Vanop het spreekgestoelte voegde een zilverharige Democratische senator er droef aan toe: jammer dat we niet evenveel goeds kunnen zeggen van de president.

De grote held hier in de Verenigde Staten afgelopen week was Mark McGuire, baseball-pitcher van de Saint Louis Cardinals. Hij vestigde een absoluut record dat zelfs Monicagate van de voorpagina’s wist te verdringen.

De grootmeester van het Amerikaanse baseball kreeg telefonisch gelukwensen van Bill Clinton. Dat gebeurde vanuit hetzelfde ovale kantoor waar de president, met de hoorn in de hand, in slaap viel na telefoonseks met Monica S. Lewinsky. Aldus staat te lezen in het officiële verslag van onafhankelijk rapporteur Kenneth Starr, dat vorige week aan het Amerikaanse Congres werd overhandigd.

Vier en een half jaar lang heeft de ploeg van rechter Starr gespeurd naar aanwijzingen van onwettelijk presidentieel gedrag. De voorlopige factuur voor dat onderzoekswerk is nu al een dik miljard frank, en het onderzoek is nog niet helemaal afgerond.

Het onderzoek van Starr werd op gang gebracht na geruchten over mogelijk geknoei rond de Whitewater-vastgoedzaak in Arkansas op het eind van de jaren zeventig, waar Clinton van zou hebben geprofiteerd. Over Whitewater is in het pas uitgebrachte rapport niets te lezen, over een reeks andere vermeende affaires evenmin.

Het rapport gaat wel uitgebreid in op de verwikkelingen rond Clintons verhouding met Monica Lewinsky. Starrs conclusie is dat er elf mogelijke gronden zijn om de president af te zetten, waaronder meineed en machtsmisbruik. De eerste burger van de Verenigde Staten, concludeert het rapport, heeft gehandeld in strijd met zijn grondwettelijke plicht.

Het Congres oordeelde dat de eerste 445 pagina’s van het rapport maar beter meteen op het Internet konden worden gezet. Dat zorgde voor gigantische files op de informatiesnelweg, en voor een primeur: groot nieuws meteen ter beschikking van het grote publiek, zonder dat de pers eraan te pas kwam.

OPERATIE BESCHADIGING

Publiek en pers ontdekten tegelijk het verhaal van Clinton en Lewinsky, in detail. Moést dat allemaal wel, vragen veel Amerikanen zich nu af, op weg geholpen door persbriefings van de verdedigers van de president. Het Witte Huis hoopt stilletjes dat de Amerikanen meer aanstoot zullen nemen aan de media-aandacht voor de fratsen van de president dan aan de feiten zelf.

Kenneth Starr heeft de president alleen willen vernederen en politiek schade toebrengen, zeggen de advocaten van Clinton. De aanklager verdedigt zich: alleen met de bewijzen van een seksuele relatie konden we aantonen dat de president meineed pleegde toen hij de seksuele relatie ontkende, zegt Starr.

Nog maar drie jaar geleden keurde ditzelfde Congres met grote meerderheid de Communications Decency Act goed. Die wet moest al het onfatsoenlijke en aanstootgevende weren van het Net, maar werd vorig jaar door het Opperste Gerechtshof geschrapt wegens ongrondwettelijk. Indien de wet nu nog van kracht was, zou de publicatie van het Starr-rapport allicht onwettelijk zijn geweest.

In de Watergate-zaak in 1974 mochten maar enkele commissieleden in het Congres kennis nemen van wat de president ten laste werd gelegd, nu krijgt de hele wereld het te lezen. In deze tijden van flitsende communicatie had allicht niemand het bekend raken van het rapport kunnen tegenhouden.

Nog voor het rapport publiek werd, kregen de journalisten het presidentiële antwoord al in de handen gestopt, tientallen pagina’s. Clintons advocaten begonnen een furieuze verdediging: dit is een persoonlijke campagne van Starr om de president te besmeuren, in dit rapport staat niets wat de afzetting van de president kan rechtvaardigen, zo klonk het.

Over die vraag zal het Congres nu uitspraak moeten doen. Eerst is het aan het Huis van Afgevaardigden om te beslissen of de elementen in het Starr-rapport zwaar genoeg wegen om de afzettingsprocedure in te zetten. Het laatste woord is dan aan de Senaat, die de president kan afzetten met een meerderheid van twee derden.

In beide Kamers van het Congres is er een Republikeinse meerderheid, die na de komende verkiezingen in november nog groter kan worden, maar niemand verwacht dat afzetting mogelijk zal zijn zonder Democratische stemmen.

Vandaar dat Clinton er nu alles op zet om zijn politieke medestanders in de Democratische partij weer voor zich te winnen. Als president heeft hij zich tegenover zijn partij altijd zeer onafhankelijk opgesteld. Zelf heeft hij in het Congres nooit zitting gehad, diepe wortels heeft hij er niet. Zijn politieke vrienden heeft hij in de zaak-Lewinsky belogen, velen voelen zich door hem verraden.

In de loop van een grote marathon van berouw heeft hij afgelopen week ook de Democraten in het Congres om vergiffenis gevraagd. Keer na keer heeft Clinton nu publiek verklaard dat hij spijt heeft over zijn verhouding met Monica Lewinsky, en over de leugens waarmee hij de relatie toedekte.

Voor het eerst sinds januari riep hij vorige week zijn hele kabinet bijeen, hij vroeg elk van hen om vergiffenis, naar verluidt met tranen in de ogen. Hij had het over de verwezenlijkingen van zijn presidentschap, en noemde dat het belangrijkste. Een lid van zijn kabinet, Donna Shalala, bood weerwerk en vroeg zich af hoe hij zich zo lichtzinnig had kunnen gedragen.

EEN KAT IN HET NAUW

Voor een groep religieuze leiders zei hij in het openbaar dat hij gezondigd had en een beroep zou doen op geestelijke begeleiding, om herhaling te voorkomen. Bij de uiting van zijn berouw betrekt hij graag de hele natie: hier kan iets goeds uit voortkomen, hier kunnen we allemaal ons voordeel mee doen. Hij bijt op zijn onderlip, en zegt dat hij oprecht is.

Om te overleven als president, zal Clinton nu zijn aanzienlijke overtuigingskracht hard nodig hebben, maar de vraag rijst hoeveel geloofwaardigheid hem rest. De Congresleden nemen het Starr-rapport mee naar huis en zullen luisteren naar wat hun kiezers ervan denken. Zolang de president populair blijft, zullen ze niet geneigd zijn hem af te zetten.

Veel politici uit Clintons eigen Democratische partij nemen het hem kwalijk dat hij ze nu, op minder dan twee maanden voor tussentijdse verkiezingen, opzadelt met deze problemen. Als hij zijn grote berouw in januari had geuit, toen het Lewinsky-verhaal boven water kwam, had hij de schade kunnen beperken. Nu laat de ene Democraat na de andere hem vallen. De storm in Washington, zo zei een Democratisch senator deze week, is veroorzaakt door de wind die de president zelf heeft gezaaid.

Zijn vrouw Hillary blijft aan zijn zijde, en verwijst graag naar zijn verwezenlijkingen: de uitbreiding van de gezondheidsverzekering voor miljoenen kinderen die er geen hadden, het verbeteren van de scholen en zijn bijdrage tot vrede in Noord-Ierland. Maar het succes van zijn presidentschap staat of valt met de staat van de Amerikaanse economie en de onzekerheid daarover groeit.

De pers pakt Clinton almaar harder aan, er is nauwelijks nog een krant die het voor hem opneemt. Tussen de publieke opinie en de opiniemakers gaapt een groeiende kloof – afwachten hoe lang de basissteun van Clinton in deze omstandigheden stand kan houden.

Intussen zeggen negen op tien Amerikanen dat ze een verhouding met een gehuwde partner onaanvaardbaar vinden. Negen op tien Amerikanen zijn ervan overtuigd dat het land minder problemen zou kennen als er meer aandacht was voor de traditionele waarden van het gezin.

Toch blijven de Amerikanen voor Clinton het onderscheid maken tussen zijn privé-leven en zijn werk als president. Maar zijn politieke tegenstanders krijgen het almaar makkelijker om zijn gezag te ondermijnen. En een meerderheid van de bevolking vindt nu wel dat een serieuze berisping door het Congres op zijn plaats is.

Clinton heeft de reputatie van de”come-back-kid”: hij is op zijn best wanneer hij als een kat in het nauw wordt gedreven. Hij zal die kwaliteiten de komende tijd hard nodig hebben.

Niets in de persoonlijkheid van Clinton laat vermoeden dat hij het Witte Huis ooit zal verlaten, zonder dat hij daartoe wordt gedwongen. Als hij toch voortijdig zou opstappen, wordt vice-president Al Gore volgens de grondwet de nieuwe president. Ook Gore riskeert echter te worden meegesleurd in een ander onderzoek dat onlangs is gestart in verband met mogelijke onwettelijke financiering van de Democratische verkiezingscampagne van 1996. Als zowel Clinton als Gore veld zouden moeten ruimen, komt de Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Newt Gingrich in aanmerking voor de opvolging, een vooruitzicht dat de Democraten koude rillingen bezorgt.

Waar de president nu nog verschijnt in het kader van de verkiezingscampagne, worden intussen betogers gesignaleerd met bordjes waarop te lezen staat: “Blijf uit de buurt van onze dochters”.

Alex Puissant

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content