Is er sprake van een trendbreuk, of gaat de volgende regering weer gezellig bricoleren met onze ruimte?
Rond Antoine Denert was het al een hele tijd stil geworden, maar vorige week stond de burgemeester van Kruibeke met zijn imposante baard weer helemaal in het licht van de camera’s. Hij had aangekondigd dat hij de autosnelweg E17 zou afsluiten, want die was eind jaren zestig niet vergund. Met zijn actie – die hij uiteindelijk zelf afblies – wilde Denert het onmenselijke beleid van de Vlaamse overheid aanklagen. Sinds die overheid bouwovertredingen ook echt sanctioneert, heet ze agressief en meedogenloos.
Om aan te tonen dat de kleine man het eerste slachtoffer is van zo’n beleid, liepen vertegenwoordigers van het actiecomité weekendverblijven achter de burgemeester aan. Pas op, Denert is vanzelfsprekend voor de afbraak van illegale woningen in natuur- of bosgebieden. Dat niemand de populaire politicus verkeerd begrijpe. Als de rechtbank tot zo’n vonnis komt, heeft elke democraat daar vanzelfsprekend vrede mee. Zolang de woningen maar niet echt worden afgebroken. Want dat is zonder meer stuitend en asociaal.
Dit soort van rechtlijnigheid deelt Denert met veel andere politici – en burgers. In zowat alle partijen gaan er stemmen op tegen het handhavingsbeleid in ruimtelijke ordening, waarvan Steve Stevaert (SP) het symbool werd, maar dat al onder zijn voorgangers Theo Kelchtermans (CVP) en Eddy Baldewijns (SP) op de sporen werd gezet. Officieel steunen de regeringspartijen CVP en SP de trendbreuk in de ruimtelijke ordening. Vanuit de oppositie juichen Volksunie en Agalev de kordatere en planmatige aanpak op het departement Ruimtelijke Ordening toe.
Maar ook binnen de SP is niet iedereen even enthousiast over de aanpak van Stevaert. Vandaar de poging van onder meer Willy Claes om zijn Hasseltse poulain op betere gedachten te brengen. En in het Vlaams parlement moest VU-fractievoorzitter Paul Van Grembergen al zijn niet geringe retorische talent bovenhalen om een tussenkomst van partijgenoot Johan Sauwens in een brede woordenvloed te verdrinken. Sauwens vindt het beleid van Stevaert te rigoureus – alleen in het koninklijk domein van Opgrimbie mocht het iets doortastender zijn.
DE VLD HEEFT HEIMWEE
In het Limburgse Lanaken keurde Agalev-schepen Hendrik Maenen een bijzonder plan van aanleg (BPA) goed dat in één pennentrek voor honderden miljoenen investeringen van miljonair en paardenfokker Leon Melchior in… natuurgebied zou regulariseren. Destijds had toenmalig staatssecretaris voor Ruimtelijke Ordening, aannemer Paul Akkermans (CVP), er hoogstpersoonlijk voor gezorgd dat het gewestplan een uitzonderlijke clausule voor de toen nog jonge Nederlandse rentenier (en ex-collega-aannemer) bevatte. Toen was Maenen een tegenstander.
Het “bijzonder groengebied” was volgens het gewestplan “bestemd voor groenvoorziening en de exploitatie van een paardenfokkerij”. Desnoods konden er, met het oog op de paardenfokkerij, bij voorkeur houten gebouwen bij komen. Maar zolang er geen BPA was, kon er niets. Dan bleef de grond van Melchior natuurgebied. Het was Melchior een zorg. Hij verzette zich tegen een BPA, omdat de illegaliteit hem geen beperkingen oplegde. En hij bouwde verder aan zijn politieke contacten en zijn paardenfokkerij. Processen-verbaal werden weggelachen. Nu het tij aan keren is, wil de gemeente alle overtredingen met een BPA regulariseren. Met steun van de lokale groenen. Toen Stevaert het BPA van Lanaken afkeurde, kreeg hij applaus van Agalev. Nationaal, niet plaatselijk.
De liberale oppositiepartij VLD speelt het, in de lijn van Antoine Denert, demagogisch. Advocaat Patrick Lachaert kreeg vroeger van de liberale ministers veel opdrachten om het gewest te verdedigen in bouwmisdrijven. Nu verkondigt deze kenner tegen beter weten in dat er 100.000 zonevreemde gebouwen bedreigd zijn. Kwestie van de mensen ongerust te maken, vlak voor de verkiezingen. In feite wil de VLD het liefst van al terug naar de goede oude tijd, toen de partij zelf de ministers ( Jean Pede, Ward Beysen, Louis Waltniel) en de topman van de administratie ( Armand Vermeulen) leverde en alles overal kon, voor wie de nodige relaties had. Toen heerste er nog rechtvaardigheid.
Opvallend zijn ook de smeekbeden van VLD-parlementslid Jaak Gabriëls om vooral alle illegale jeugd- en sportterreinen snel en zonder onderscheid te regulariseren. Zijn houding is begrijpelijk: burgemeester Gabriëls stond in Bree het extreem-rechtse Vlaams Nationaal Jeugdverbond (VNJ) toe om in landbouwgebied – eigendom van de gemeente – zonder vergunning een jeugdlokaal op te trekken. De gemeente ontving in 1987 een kopie van het proces-verbaal, in 1992 werd de bouwheer door de rechtbank van Tongeren veroordeeld tot herstel in de oorspronkelijke staat. De gemeente mocht het vonnis uitvoeren, maar ondernam niets en maakte zich als eigenaar schuldig aan het in stand houden van een bouwmisdrijf. Tegenwoordig wordt het lokaal gebruikt door de jeugdbeweging VKSJ. Nu het tot een gedwongen afbraak dreigt te komen, verzet de gemeente zich daar juridisch tegen (derdenverzet). Burgemeester Jaak Gabriëls is in het Vlaams parlement voorzitter van de commissie… Ruimtelijke Ordening.
MOETEN WE DE KATHEDRAAL AFBREKEN
De voorbije twee jaar rukte de Vlaamse overheid welgeteld tien keer uit om een gebouw af te breken. Daarmee werden vonnissen uitgevoerd, waartegen geen beroep meer mogelijk was. De beroering was groot, vooral omdat dezelfde overheid sinds decennia bewust weigerde om illegale constructies af te breken. Gemeenten en gewest vertikten het om daarvoor ook maar één frank op de begroting te voorzien. Integendeel: ze werkten overtredingen in de hand.
Bij elke afbraak laaiden de emoties op en veroordeelden werden als slachtoffers van een repressieve overheid voorgesteld – niet zo lang voordien trokken honderdduizenden de straat op voor een efficiëntere justitie. Dat de eigenaar van de afgebroken villa in Meise een ander eigendom tegen 50.000 frank per maand aan ex-voetballer Franky Vercauteren verhuurt, paste niet in dat plaatje. Dat zowat alle veroordeelden zich tot de laatste juridische procedure door dure advocaten laten bijstaan, is een andere wanklank. Dat in verschillende dossiers de namen van dezelfde aannemers, promotoren of architecten voorkomen, deed niet ter zake.
“Achter de kritiek schuilt veelal de opvatting dat de overheid niet mag raken aan het heilige eigendomsrecht”, zegt Filip Van Acker van de Bouwinspectie. “Overtreders als die in Meise en Zonhoven zijn geen arme sukkelaars die uit hun eigen huizen worden gezet, maar mensen die bewust doorgaan met de overtreding om winst te maken. Elke normale burger zou in hun plaats al tien keer afgehaakt hebben. Het is kenmerkend voor de afbraakdossiers: die mensen wisten van in het begin dat ze bouwden in een zone waar dat niet mocht.”
De Bouwinspectie zette in twee jaar tijd systematisch 355 dossiers voor afbraak in gang. De basis is altijd dezelfde: een vonnis waartegen geen beroep meer mogelijk is. Intussen zijn er 200 afbraken uitgevoerd, waarvan zoals gezegd tien ambtshalve. In de andere gevallen brak de veroordeelde (een stuk van) zijn gebouw zelf af. Telkens was er veel om te doen.
“Waarom praat iedereen altijd over de afbraak, en niet over de bouwovertreding die daaraan voorafgaat?” vraagt Filip Van Acker zich af. “Voor sommigen zullen we nooit goed doen. Breken we een weekendhuis af, dan vragen ze wanneer we eens een villa zullen slopen. Breken we drie villa’s af, dan vragen ze ons om de stoeterij van Jan De Clerck in Waasmunster omver te halen. Moeten we de Sint-Baafskathedraal afbreken, voor we geloofwaardig zijn?”
Twee dossiers steken altijd weer de kop op, als moet worden aangetoond dat de machtigen van deze wereld ook hier een beentje voor hebben. De stoeterij van Jan De Clerck en het klooster in Opgrimbie. “Sommige dossiers hebben mythische vormen aangenomen”, vindt Van Acker. “Met de vergunning voor de villa en de stoeterij van Jan De Clerck is niets mis. We mogen ook niet in omgekeerde klassejustitie vervallen. Moet Opgrimbie sneller gaan dan andere dossiers, omdat het Hof erbij betrokken is en de mensen bloed willen zien vloeien? Het zou niet van behoorlijk bestuur getuigen, mochten we hier vooruitlopen op het arrest van de Raad van State. Er zijn nog voldoende delicate dossiers, zoals de Flandria Ranch in Torhout. Daar loopt de termijn om het hoofdgebouw zelf te slopen, in mei af. Als dat niet gebeurt, moeten we ook daar ambtshalve optreden”, zegt de jurist.
VEEL MACHT VOOR DE GEMEENTEN
Eén partij houdt zich de jongste maand opvallend stil: de CVP. Het was weliswaar de christen-democraat Kelchtermans die drie jaar geleden de zogenaamde prioriteitennota voor een eenvormig handhavingsbeleid opstelde (13 maart 1995). Er kwam overleg met de parketten en zwakke sectoren (natuur-, bos-, park-, vallei- of brongebied) kregen extra bescherming. Als in die gebieden bouwovertredingen werden vastgesteld zou in alle juridische arrondissementen om het herstel in de oorspronkelijke staat en om het vastleggen van een dwangsom worden gevraagd.
Om te beletten dat rijkelui eender waar zouden bouwen en er zich nadien met een boete van af zouden maken, werd de betaling van de meerwaarde in deze gebieden afgeschaft. Kelchtermans voelde dat er wat moest gebeuren, maar zijn partij aarzelde toen de SP haar mooie principes ook letterlijk nam, en deze legislatuur met Baldewijns tot een echt handhavingsbeleid overging. Die aarzeling nam nog toe toen Steve Stunt Stevaert elk verloren dossier in een overwinning omzette.
De CVP veranderde het geweer van schouder. Stevaert moest niet langer worden gejend, want daar werd de ex-burgemeester van Hasselt alleen populairder van. Dat verklaart waarom de CVP’ers in de Vlaamse regering op 15 december zelfs geen vragen hadden bij de rondzendbrief voor het sectoraal BPA voor zonevreemde bedrijven. Alle hoop is nu gesteld op het nieuwe decreet op de ruimtelijke ordening.
De CVP hoopt op veel macht voor de gemeenten en zo weinig mogelijk controle vanwege de hogere overheid. Straks heeft elke gemeente haar structuurplan, maar het zal de kunst zijn om het alleen bij mooie woorden te laten en vooral de uitvoeringsplannen en de vergunningen niet te streng te laten controleren. Nu al beseffen veel gemeenten dat ze bijkomende taken in de ruimtelijke ordening niet aankunnen.
Maar niet iedereen ligt daar wakker van. Als er nog deze legislatuur een uitgehold decreet op de ruimtelijke ordening komt, kan de volgende regering met een andere minister van Ruimtelijke Ordening de teugels weer vieren. De CVP en de VLD zouden er niet rouwig om zijn dat er weer gezellig kan worden gebricoleerd. Zoals in het verleden, toen de gemeenten ook al zowat alles zelf deden en de Vlaamse administraties het dienstbetoon van de burgemeesters in goede banen leidden. Van handhaving of afbraak was toen geen sprake. Dat waren nog eens zalige tijden.
Peter Renard
