De nieuwe R.E.M. : een tourdagboek met een gezonde kijk op de eigen navel.

HET WAS EEN moment waarop de scheiding der machten in de muziek iets te bruusk werd verstoord. Enkele weken geleden raakte bekend dat de Amerikaanse rockgroep R.E.M. de lucratiefste overeenkomst aller tijden had afgesloten. Het is het soort verhalen waarmee tot dusver de gelijken van Michael Jackson en Madonna het nieuws haalden. Nu zijn geld en creativiteit natuurlijk onlosmakelijk met elkaar verbonden. Maar buiten het schermen met goud en platina, wordt in de populaire muziek toch vooral een artistieke cultus beleden. Daarom is het ook een beetje kunst en daarom kwam het verhaal van R.E.M. zo onwaarschijnlijk over : dat nu net de meest onverwachte succesgroep uit de recente geschiedenis met de grootste buit wegliep.

Er werd trouwens geen geheim gemaakt van de cijfers. Alles gebeurde met open boekhouding. Voor de aanmaak van vijf albums heeft platenfirma Warner Bros. tachtig miljoen dollar veil. Daarnaast ontvangt de groep nog eens tien miljoen als verwelkoming, is er een voorschot van twintig miljoen op toekomstige verkopen en worden ze met tien miljoen dollar gepaaid om eventueel nog wat langer te blijven. Als kers op de taart rijft het viertal 24 procent royalty binnen per verkochte cd. De 21 procent van voormalig koploper Paul McCartney werd al astronomisch gevonden.

Het is maar de vraag of Warner Bros. dat geld ooit zal kunnen terugverdienen. Met die uithaal duwt het de muziekindustrie bovendien in de richting van Hollywood, waar het onderlinge opbod de hele handel heeft verknoeid. De grote en vaak falende namen halen zoveel naar zich toe dat jong talent er nog nauwelijks doorkomt.

Onmiddellijk na dat korte oponthoud met het brute kapitalisme heeft R.E.M. al een nieuwe verrassing klaar. Het bezegelt de overeenkomst immers met een voortreffelijk garantiebewijs. Na het matige ?Monster? (1994) en het medische ontij dat hen vorig jaar tijdens hun wereldtournee trof, werd een menopauze verwacht. Het tegendeel is waar.

Op ?New adventures in hi-fi? blinken de rebellie en de poëzie als tijdens de voorlopige hoogdagen. Met 65 minuten en 14 nummers reikt het album bovendien een eind verder dan wat de groep tot dusver aankon. Het dankt zijn levendigheid en scherpte voor een groot deel aan de onconventionele manier waarop het is opgevat. Gitarist Peter Buck stond erop dat er ook iets te beleven zou zijn tijdens de tournee. Er werd opnamemateriaal meegesleurd en volgens een strenge arbeidsethiek werd er elke dag aan nieuwe nummers gewerkt.

VLIEGREIS.

Wat moest uitmonden in een live-album werd een soort van tourdagboek. Enkele nummers haalden meteen het podium, maar het gros werd tijdens de soundcheck op band gezet. Het instrumentale ?Zither? zag zelfs het licht in een badkamer in Philadelphia. Ondanks zijn reizende ontstaansgeschiedenis zitten er maar weinig zigeunerflarden op ?New adventures in hi-fi?. In tegenstelling tot vergelijkbare exploten van Jackson Browne (?Running on empty?) of Neil Young (?Comes a time?) dient het leven onderweg nauwelijks als inspiratie. Alleen ?Departure? is geïnspireerd op een lange vliegreis van Singapore naar Spanje.

De ongewone omgeving en de lange en intense periode van schrijven en opnemen waren eerder aanleiding voor een grote opruimactie. De hele geschiedenis van R.E.M. schuifelt in hele flarden en halve citaten voorbij. Aftrap ?How the west was won and where it got us? stuurt bijvoorbeeld de oude hit ?Drive? langs een nieuw parcours dat bezaaid ligt met donkere gitaren en gruizige orgelklanken. In de categorie slepende momenten installeren ?New age leper? en ?Electrolite? zich respectievelijk naast grote successen als ?Man on the moon? en ?Night swimming?. En ?The wake-up bomb? en ?Departure? zijn het soort van slijpschijven die de groep op ?Document? (1987) omtoverde van brave folkrockers tot een modern rockcombo.

Zowat alle nummers hebben zo hun aanwijsbare voorvader. ?New adventures in hi-fi? is dan ook een soort van greatest hits met volledig nieuwe nummers. Alleen stonden ze nooit zo rijkelijk en divers naast elkaar. R.E.M. heeft zichzelf afgestoft en komt daar frisser en vooral wijzer uit tevoorschijn. Het recyclageproces geeft immers niet alleen een goed zicht op de opgedane kennis. Het wijst ook nieuwe uitwijkmogelijkheden aan.

?Leave? is een mooi voorbeeld van een plek waar oud en nieuw elkaar aflossen. De korzelige gitaarhompen, militaire cadans en enerverende sirene brengen hen met glans naar een smeerput waar ze nooit eerder zijn geweest. Op ?Monster? wilden ze alleen maar dat en kwam het er nooit uit.

?New adventures in hi-fi? leert hen dat men het best met uitersten werkt. Voor wie nooit van R.E.M. heeft gehoord, maakt het alles wat voorafging overbodig. De trouwe aanhang ziet dan weer hoe de groep met een reuzensprong de tweede leeftijd instapt. Zonder in te dommelen en met een gezonde kijk op de eigen navel.

Jan Delvaux

R.E.M., ?New adventures in hi-fi?, (9362-46436-2/Warner Bros.).

R.E.M. : rijkelijk en divers.