‘Laat de vorige generaties betalen voor de groene transitie met een doelgebonden erfbelasting’

Tom Hick van de Vrijdaggroep pleit ervoor om de groene transitie mee te financieren door een Toekomstfonds waarop burgers en de overheid een beroep kunnen doen. Dat moet de groene transitie betaalbaar maken. Dit Toekomstfonds zou worden gespijsd door een op intergenerationele rechtvaardigheid gebaseerd doelgebonden erfbelasting.

In België werd het regeerakkoord begin dit jaar gesloten, in Duitsland enkele weken geleden. Opvallend is hoe weinig aandacht er in beide gevallen gaat naar de bescherming van ons leefmilieu. Dat staat in scherp contrast met de razendsnelle klimaatverandering die we wereldwijd — en in het bijzonder in Europa — zien, zoals het recente Copernicus-rapport nog maar eens heeft aangetoond.

De reden waarom het leefmilieu steeds verder naar de achtergrond lijkt te verschuiven, lijkt vooral een kwestie van betaalbaarheid. Enerzijds de betaalbaarheid van het dagelijks leven, die voor steeds meer mensen onder druk staat; anderzijds de bijkomende kosten die de noodzakelijke transitie naar een minder vervuilend systeem met zich meebrengt. Zolang basisbehoeften niet gegarandeerd zijn, lijkt er weinig ruimte voor extra investeringen in die transitie.

Toch hoeft die tegenstelling er niet te zijn. De omslag naar een duurzamere levensstijl biedt net ook tal van opportuniteiten, zoals Lara Hotyat onlangs schreef. Alleen ontbreken bij veel mensen — en blijkbaar ook bij de overheid — de middelen om de noodzakelijke investeringen te doen: zowel voor de transitie naar een duurzamere samenleving als voor de broodnodige aanpassingen aan onze infrastructuur om de steeds extremere weersomstandigheden het hoofd te bieden. Los van enige schuldvraag, pleit ik er daarom voor om de noodzakelijke middelen te halen waar ze te vinden zijn en waar de verantwoordelijkheid voor de milieuschade ligt: bij de generaties die hun welvaart hebben opgebouwd ten koste van het milieu.

Milieuvervuiling is in wezen een kwestie van intergenerationele rechtvaardigheid. Net omdat toekomstige generaties opgezadeld worden met een vervuild leefmilieu, is het logisch dat zij ook de middelen erven om die schade te herstellen en zich te wapenen tegen de gevolgen ervan. Het idee is eenvoudig: de externaliteiten uit het verleden moeten worden geïnternaliseerd. Voorgaande generaties hebben hun welvaart opgebouwd ten koste van ons leefmilieu, maar die kost is nooit verrekend. Het lijkt dan ook rechtvaardig dat een deel van die opgebouwde welvaart wordt teruggegeven aan de samenleving, op het moment dat deze wordt doorgegeven – via erfenissen.

Concreet stel ik voor om een doelgebonden erfbelasting in te voeren, waarvan de opbrengst rechtstreeks wordt gestort in een fonds voor duurzame transitie: een ‘Toekomstfonds’. Het ligt voor de hand om het percentage progressief te maken: hoe groter het vermogen, hoe hoger het tarief. Grotere vermogens zijn immers vaak opgebouwd op basis van een grotere milieu-impact.

Omgekeerd betekent dit dat kleine vermogens maar een klein percentage moeten bijdragen, en dat onder een bepaalde grens helemaal niet bijgedragen moet worden, lijkt ook verantwoord. In dezelfde geest is het verdedigbaar om bepaalde bijzonder vervuilende activa extra zwaar te belasten. Zo kan op een genuanceerde manier intergenerationele rechtvaardigheid omgezet worden.

Door de vergrijzing erven mensen bovendien vaak op een moment dat ze al financieel stabiel zijn. Ze zijn dus minder afhankelijk van die erfenis om hun leven te kunnen verderzetten. Binnen die demografische context is het extra verdedigbaar om een deel van de erfenis te investeren in zo’n fonds. 

Zowel jij en ik als de overheid kunnen een beroep doen op de opbrengsten van dit Toekomstfonds wanneer we een project realiseren dat toekomstige milieuvervuiling tegengaat of de gevolgen ervan kan beperken. Denk bijvoorbeeld aan de renovatie van een woning om ze energiezuiniger te maken, of de overheid die grond aankoopt om natuurgebieden te creëren.

Belangrijk is dat toegang tot het fonds gekoppeld wordt aan een bijdrageverplichting: om beroep te kunnen doen op het fonds, moet — voor zover er een erfenis is sinds de invoering van deze belasting — aangetoond worden dat jouw familie haar deel heeft bijgedragen, in de mate dat zij belastingplichtig is. De doelstelling is om ontwijking tegengaan.

Een extra belasting klinkt zelden aantrekkelijk – zeker niet in een land met een van de hoogste belastingdruk ter wereld. Toch hoeft het geen taboe te zijn, op voorwaarde dat het gepaard gaat met belastingverlaging elders. In België blijven doelgebonden belastingen relatief beperkt, zeker in vergelijking met andere landen.

Nochtans zijn ze een krachtig instrument om de duurzame transitie te versnellen. We hebben een toekomstvisie nodig. Zoals Ezra Klein en Derek Thompson het in Abundance (Simon & Schuster, 2025) aanhalen, hebben we daar tegenwoordig een gebrek aan. Met het Toekomstfonds wil ik daar een concreet antwoord op bieden.