Hoewel ons brein gemiddeld iets minder dan anderhalve kilo weegt, zit het heel ingewikkeld in elkaar. De honderd miljard neuronen die het bevat, leveren een groot aantal verbindingen op waarvan we de dichtheid nog nauwelijks hebben onderzocht. En als onze manier van nadenken en beslissingen nemen bovendien door emoties wordt beïnvloed, kunnen onze beleggingskeuzes volledig worden verstoord.
Ons brein neemt kortere wegen en laat zich door emoties overstelpen
Gedurende de hele 20ste eeuw hebben de financiële markten zich ontwikkeld volgens het geloof dat beleggers rationele wezens zijn en dat de koersen de reële waarde van effecten weerspiegelen. Eind jaren negentig leidde de ‘irrationele uitbundigheid’ van de beleggers – waar de centrale bankier Alan Greenspan en de econoom Robert Shiller op wezen – evenwel tot het uiteenspatten van de technologiebubbel op de beurs. Een bekritiseerd vakgebied, ‘behavioural finance’, trad uit de schaduw. En twee jaar later won de psycholoog Daniel Kahneman de Nobelprijs… voor de Economie.
Systematische fouten
Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat het brein veel energie verbruikt: tot 20% van de zuurstof en calorieën die door het lichaam worden opgenomen. Om daar zuinig mee om te gaan, aarzelt het brein niet om kortere wegen te nemen.
Één van die kortere wegen is de confirmatieneiging. Die houdt in dat we eerder geloof hechten aan inlichtingen en standpunten die onze eigen mening bevestigen. En die mening is vaak gebaseerd op de eerste gegevens die we zijn tegengekomen.
De minpunten hiervan wegen zwaarder door dan de pluspunten. Want zo’n bevestigingsfout kan een spaarder duur komen te staan als hij bijvoorbeeld op zeker speelt en markten vermijdt die zich volop aan het herstellen zijn. Volgens Daniel Kahneman is deze fout het gevolg van ons overlevingsinstinct: ons brein kan een roofdier in enkele honderdsten van een seconde herkennen 1.
Ook het trendeffect geldt als een van de voornaamste denkfouten. Dat effect heeft bijvoorbeeld veel Belgische beleggers in de klauwen van Lernout & Hauspie gedreven.
Een brein op zoek naar dopamine
Sommige beleggers zijn zelfs volledig geruïneerd door de val van de voormalige Vlaamse technologietopper, omdat ze tegelijkertijd slachtoffer werden van het trendeffect en van de overschattingsfout. Deze laatste wordt aangetoond door enquêtes naar de beoordeling van het rijgedrag. Volgens een van die enquêtes beweert 82% van de ondervraagden tot de 30% beste automobilisten te horen 2.
Zelfoverschatting is een emotionele fout, net zoals afkeer van verlies trouwens. Beleggers zijn geneigd om verlieslijdende effecten te houden omdat ze uitgaan van een opleving, ongeacht de fundamentele veranderingen die dit scenario uitsluiten.
Deze emotionele fouten zijn te verklaren door de werking van ons brein. Volgens Brian Knutson, hoogleraar aan de Stanford University, stimuleert het vooruitzicht van een groot voordeel namelijk de afscheiding van dopamine, het genotsmolecuul.
Discipline en stabiliteit
“De beurs is een heel dure manier om je temperament te ontdekken.” Om aan de voorspelling van George Goodman te ontkomen, moeten beleggers zich gedisciplineerd tonen. Bijvoorbeeld door de sterke en zwakke punten van elke belegging te noteren. Op die manier worden ze zich ervan bewust. Vergelijk het met een Weight Watchers-dieet.
Daniel Kahneman raadt ook aan om een toename van het aantal (dwangmatige) aan- en verkooptransacties te vermijden. Onderzoek bij een steekproef van beleggers heeft namelijk aangetoond dat de verkochte aandelen in het jaar erna gemiddeld een beter rendement opleveren (+3,4%) dan de effecten die zijn gekocht om ze te vervangen.
1 Daniel Kahneman, ‘Thinking, Fast and Slow’
2Ola Svenson, 1981, Are we all less risky and more skillful than our fellow drivers?, Acta Psychologica, 47