Zie ginds komen de luizenplagen

© Science Photo Library
Marleen Finoulst
Marleen Finoulst Arts en journalist

Met de aanvang van het nieuwe schooljaar, krijgen de luizen het opnieuw drukker. De diertjes zijn ondertussen ongevoelig geworden voor een aantal behandelingsproducten. Hoe gaan we ze best te lijf?

De voornaamste klacht van hoofdluis is jeuk op de plaatsen waar de luizen elke 4 tot 6 uur bloed zuigen om zich te voeden. Luizen komen voor bij mensen van alle leeftijden en rassen, maar slechts zelden bij zwarten met kroeshaar. Bewegen en eieren vasthechten lukt moeilijk in dit soort haar. Het meest getroffen zijn kinderen tussen 3 en 12 jaar, vooral meisjes. Vermoedelijk omdat ze vaker lang haar hebben en haaraccessoires uitwisselen. Sommige kinderen hebben vaker luizen dan andere. Waarom is niet bekend.

Luizen zijn zeer gevoelig voor schommelingen van temperatuur en vochtigheid. Zonder bloedmaaltijden sterven ze binnen de 36 uur door uitputting. Toch zijn het taaie diertjes die zelfs ongunstige omstandigheden overleven. Blootgesteld aan bijvoorbeeld hoge concentraties alcohol, zout, chloor, azijn of wasmiddelen gaan ze over in een slaaptoestand die ze lang kunnen aanhouden. Essentiële oliën, waaronder pepermunt, lavendel, anijs en patchoeli, irriteren maar doden niet. Het kan hun verspreiding zelfs nog in de hand werken. Bij irritatie maken ze zich immers snel uit de voeten en dat betekent ook: overstappen naar een zuivere scalp als ze de kans krijgen. De kleverigheid van de oliën hindert hen wel wat, maar niet voldoende.

Racen naar een vluchtoord

Er wordt van uitgegaan dat luizen zich vooral verspreiden door direct hoofd-hoofdcontact, maar dat is weinig onderzocht. Met hun grote haakvormige poten kunnen ze zich wonderlijk snel langs haren bewegen en overstappen op andere haren. Jongvolwassen dieren halen zelfs 23 centimeter per minuut. Op vochtige of kleverige haren daalt die snelheid sterk. Die verplaatsingscapaciteit komt luizen goed uit bij dreigend onheil. Ze vluchten dan in ijltempo naar een veilige plek, waar ze zich vastklampen tot het gevaar voorbij is. Maar ze kiezen even vaak voor een andere vluchtweg: naar de punt van het haar, waar ze zich eventueel laten vallen.

Die vluchtweg speelt misschien een grotere rol dan gedacht. Luchtverplaatsingen, bijvoorbeeld van een haardroger, kunnen hen bij nieuwe slachtoffers brengen. Statistische elektriciteit katapulteert hen soms tot meer dan een meter weg. Ze zouden ook gemakkelijk loskomen en worden overgedragen wanneer je het haar kamt, borstelt of stevig wrijft met een handdoek. Textiel en tapijten lijken geen onoverkomelijke hindernissen, en lichaamsharen zijn perfecte tijdelijke ankerplaatsen. Sommige onderzoekers betwijfelen echter of deze wijze van verspreiding een reëel risico inhoudt.

Vastgelijmd

Na het uitkomen duurt het 2 tot 3 weken voor luizen volwassen zijn. Een volwassen wijfje leeft daarna nog ongeveer een maand. Ze legt in die periode elke dag 5 tot 10 eitjes, vastgekleefd aan het haar.

Jonge neten zijn vleeskleurig en nauwelijks zichtbaar. Ze zitten gewoonlijk vlak tegen de hoofdhuid. Na het uitkomen zijn ze wit en beter zichtbaar. Dat je bij een controle nog oude of levende neten vindt, betekent niet dat de behandeling gefaald heeft. Ze bewijzen alleen dat er ooit luizen waren. Ze zijn geen reden tot ongerustheid. Ze verdwijnen na enkele wasbeurten.

Jonge neten kan je haast niet verwijderen. Ze zijn vastgelijmd met een stevig cement van eiwitten die sterk op haareiwitten lijken. Je kunt ze alleen oplossen met sterke zuren die ook het haard en de huid beschadigen. Azijn is daarvoor veel te zwak. Het cement van oude neten is veel zwakker, zodat je die gemakkelijker kan verwijderen. Dat geeft de misleidende indruk dat je nuttig werk verricht. Laat je ook niet misleiden door andere witte puntjes in het haar die je wel kan verschuiven of verwijderen. Dat zijn misschien schilfertjes huid of haarlak, of tekens van een schimmelinfectie.

Luizen leggen hun eitjes ook op andere stoffen als ze door omstandigheden van het hoofd verwijderd werden. Hun voorkeur gaat uit naar vezels die sterk op natuurlijk haar gelijken, zoals wol en vilt. Maar ze leggen ook op kunstvezels als polyester en nylon. Onder ideale omstandigheden kunnen neten daar tot 10 dagen overleven. Na het uitkomen moet de nimf zich onmiddellijk voeden met bloed. Dat verklaart waarom neten bijna altijd tegen de hoofdhuid zitten. Of luizen zich via deze weg naar een nieuwe gast kunnen bewegen, wordt betwijfeld, maar het lijkt niet helemaal uitgesloten.

Opsporen en behandelen

De basisbehandeling bestaat nog steeds uit het gebruik van insecticiden. De voorkeur gaat uit naar permethrine in een crèmespoeling en malathion in een lotion. Er is sprake van een zekere ongevoeligheid voor deze insecticiden, ook in België. Maar er is geen nauwkeurige informatie over de omvang van het probleem en voor welke producten. Nochtans geven ze vaak een bevredigend resultaat, op voorwaarde dat ze correct en goed getimed toegepast worden. En daar loopt het vaak mis. De Amerikaanse academie van kinderartsen raadt aan de tweede behandeling 9 dagen na de eerste uit te voeren. Alle neten zijn dan uitgekomen, maar de oudste luizen zijn nog net niet volwassen en niet in staat om eieren te leggen. Wacht je een dag langer, dan kan het al te laat zijn.

Iedereen in de directe omgeving, onder wie alle leden van het gezin, moet zorgvuldig gecontroleerd worden, ook wie geen klachten heeft. Wie luizen heeft, moet behandeld worden. Het huis poetsen heeft geen zin. Maar je doet er goed aan risicovoorwerpen te behandelen, zoals kammen, borstels, haarbanden, enz. Wasbare spullen maak je luizenvrij door ze minstens op 50°C te wassen. Met wasmiddelen alleen krijg je de luizen niet dood. Een kwartiertje in de droogkast aan 100°C werkt ook. Kammen en borstels reinig je best na elk gebruik bij een luizeninfectie in het gezin.

Een luizenkam werkt uitstekend om luizen op te sporen. Meest efficiënt is het om het haar eerst nat te maken en in te wrijven met een conditioner. Het glijdt dan gemakkelijker door de kam en het vocht of de conditioner hindert de luizen in hun bewegingen. Deze nat-kammethode is viermaal succesvoller dan inspectie met het blote oog alleen. Ze kan ook als behandeling toegepast worden. Daarbij moet je het haar zorgvuldig kammen zodat alle luizen weg zijn.

De neten kan je niet verwijderen en leveren dus nieuwe luizen op. Die moet je weghalen voor ze eitjes kunnen leggen. Dat doe je door het haar om de 4 dagen opnieuw nat te kammen, dus op dag 1, 5, 9 en 13. Nat kammen geeft geen 100% zeker resultaat en het vraagt tijd en inzet. Maar het is een goed alternatief voor ouders die geen chemische producten willen aanwenden of als herhaalde behandelingen met insecticiden falen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content