Tot 20 procent van de vrouwen ouder dan 65 jaar lijdt aan osteoporose tegenover 5 procent van de mannen. Daar heeft de menopauze alles mee te maken. Is hormoontherapie de magische oplossing tegen botontkalking?
De natuur is niet eerlijk, ze is zelfs lichtjes seksistisch. Vrouwen zijn bijzonder benadeeld als het op osteoporose aankomt. Eén op de drie vrouwen boven de 50 krijgt ooit een fractuur door osteoporose, tegenover één op de vijf mannen.
‘Dat betekent niet dat vrouwen zwakker zijn dan mannen, maar wel dat hun biologie een ander spel speelt’, zegt Sabine Slock, auteur van De gids die op het nachtkastje van iedere vrouw moet liggen en oprichter van Medisch Centrum Leie, dat inzet op preventieve gezondheidszorg.
‘In de menopauze keldert het oestrogeenpeil, het hormoon dat normaal de beste bescherming biedt tegen botafbraak. Zonder oestrogeen schieten de osteoclasten, dat zijn de cellen die bot afbreken, plots in overdrive. Gevolg? Tot wel 20 procent botverlies in de eerste tien jaar na de menopauze. Dat is alsof je plots een vijfde van je spaargeld kwijtspeelt door één crash op de beurs.’
Ook vrouwen die klachtenvrij door de menopauze fietsen, kunnen osteoporose ontwikkelen. Dat maakt osteoporose juist zo gevaarlijk. Eén op de drie mensen met een heupfractuur, overlijdt binnen het eerste jaar. In het Westen sterven meer vrouwen aan osteoporose dan aan borstkanker.
Mannen verliezen daarentegen testosteron. Een deel daarvan wordt omgezet in oestrogeen. Dat is een voordeel, want het beschermt hun botten. Mannen hebben daarnaast van nature een stevigere skeletstructuur én meer spiermassa. ‘Vergelijk het met een gebouw: vrouwen hebben een lichtere constructie en minder beton in de fundering, dus elke scheur weegt zwaarder door’, aldus Slock.
Calciuminname van de Belg is ondermaats: ‘Osteoporose zal steeds meer toenemen’
Tengere vrouwen lopen meer risico
Wie bovendien slank gebouwd is, heeft ook meer kans op osteoporose. Ook hier is opnieuw een biologische verklaring voor, aldus Slock. ‘Botten zijn levende structuren die reageren op belasting. Elke stap, sprong of druk van je eigen lichaamsgewicht prikkelt de botcellen om sterker te worden. Hoe meer gewicht je draagt, binnen gezonde grenzen uiteraard, hoe meer je botten gestimuleerd worden om stevig te blijven. Hoe minder gewicht, hoe minder prikkels voor botaanmaak. Bovendien is vet op latere leeftijd interessant omdat vetweefsel oestrogeen produceert, wat helpt om botafbraak te remmen.’
Een goed excuus om je als magere vrouw helemaal te laten gaan? Absoluut niet, waarschuwt Slock. ‘In plaats van vet moet je spieren opbouwen. Spieren trekken aan botten, en die trekkracht stimuleert botgroei nog beter dan lichaamsgewicht alleen. Neem dus liever een paar halters in de hand dan een extra stuk cake op het bord. Want stevige spieren zijn de beste verzekering voor stevige botten.’
Botscan voor elke vrouw in de (peri)menopauze?
Om osteoporose vroegtijdig op te sporen en de schade te beperken, gaan stemmen op om elke vrouw in de (peri)menopauze standaard een botdichtheidsmeting te laten doen, zoals dat nu ook gebeurt met het borstkankeronderzoek.
Een DEXA-scan is dé medische gouden standaard om op een veilige manier de botdichtheid in kaart te brengen en wordt in België enkel terugbetaald aan mensen met een verhoogd risico. Die risicofactoren zijn een vroege menopauze (voor 45 jaar), tengere lichaamsbouw, langdurig gebruik van cortisone, familiale voorgeschiedenis of een breuk na een kleine val.
‘Daar wringt het schoentje’, vindt Slock. ‘Botontkalking verloopt lange tijd zonder symptomen. Als men pas na de eerste breuk screent, missen we het moment waarop preventie écht het verschil kan maken. Vrouwen met osteopenie, de voorloper van osteoporose, waarbij het bot al verzwakt is maar nog niet ernstig broos, hebben vaak geen klachten, maar lopen ook al risico op breuken. Levensstijlveranderingen kunnen dat risico verkleinen.’
Is hormoonsubstitutie de magische oplossing?
Uit onderzoek blijkt dat het risico op fracturen bij vrouwen die lichaamseigen menopauzehormonen gebruiken, duidelijk minder is, zeker wanneer ze via de huid worden toegediend. Toch is de consensus onder wetenschappers dat niet elke vrouw van 50 zomaar aan de hormonen moet ter preventie van osteoporose.
Ook Slock vindt dat hormoontherapie pas een meerwaarde heeft als de omstandigheden kloppen. ‘Als een vrouw ernstige menopauzale klachten heeft zoals opvliegers, slaapverlies, of sterke nachtelijke transpiratie en ze valt in een gunstige risicocategorie, kan hormoonsubstitutie aanbevolen worden. Het feit dat het bot er beter van wordt, is een welkome bonus. Dit is een individuele medische keuze die in overleg met de gynaecoloog of specialist gebeurt. Ook bij tengere vrouwen of vrouwen die vervroegd in de menopauze kwamen, is een lage dosering met bio-identieke oestrogenen een optie. Geen enkele hoeveelheid hormonen zal je echter redden als je ook niet je levensstijl aanpast. (Zie kader hieronder)
Tips om je botten ook na de menopauze sterk te houden:
Osteoporose is deels erfelijk bepaald, maar als je goed voor je botten zorgt, blijven ze sterk.
Zorg voor voldoende calciumaanvoer. Reken 1000 mg per dag. Die kun je halen uit melkproducten, broccoli, spruiten, bloemkool, sardienen met graat, amandelen en hazelnoten. Eet bij voorkeur een melkproduct voor het slapengaan, want ’s nachts maak je meer bot aan dan overdag. Houd ook je vitamine D-gehalte op peil, want dat helpt je om calcium te absorberen. Andere belangrijke nutriënten zijn magnesium, eiwitten en vitamine K.
Bouw spiermassa op via krachttraining. Botten houden van druk. Elke samentrekking van spiervezels prikkelt de botcellen om meer botweefsel te vormen. Onderzoek toont aan dat het effect van krachttraining groter is dan de inname van medicatie. Bij postmenopauzale vrouwen met osteoporose resulteert twee maal per week krachttraining na negen maanden in een opnieuw toenemende botdensiteit.
Vermijd stress. Chronische stress verhoogt het cortisolgehalte. Dat hormoon remt de botaanmaak. Slecht slapen doet daar nog een schepje bovenop.
Vermijd roken en te veel alcohol. Beide verminderen de calciumopname en versnellen botverlies.
De gids die op het nachtkastje van iedere vrouw moet liggen, Sabine Slock. Borgerhoff & Lamberigts
Wereld Menopauzedag: leidt de aandacht voor de overgang ook tot betere zorg voor vrouwen?