Traumatoloog Thierry De Baets: ‘Latte met havermelk? Een ramp voor de botten van de jeugd’

Osteoporose kost ons land ontzettend veel geld, en het aantal patiënten stijgt. Wie broze botten op latere leeftijd wil vermijden, neemt maar beter tijdig zijn voorzorgen. Het loopt vaak al mis in de jeugdjaren. ‘Wat doet een kind in hemelsnaam op een e-bike?’

275 per dag. Zoveel botten breken vijftigplussers naar schatting in België door de chronische aandoening osteoporose, in de volksmond ‘botontkalking’. Over een tiental jaar worden dat er door de toenemende vergrijzing naar schatting zelfs 340 per dag. Osteoporose is daarmee verantwoordelijk voor meer ziekenhuisopnames dan hartaanvallen, beroertes en borstkanker samen.

Naarmate we ouder worden, neemt de hoeveelheid bot in ons skelet geleidelijk af. Bij mensen met osteoporose gaat die botafbraak veel sneller dan dat ze bot aanmaken. Hun botten lijken steeds meer op een stukje emmentalerkaas met te veel en te grote gaten. En hoe meer gaten, hoe makkelijker het bot breekt wanneer men valt, iets optilt of gewoon niest.

‘Een smerige aandoening’, schrijft orthopedisch chirurg en traumatoloog Thierry De Baets (AZ Turnhout) in zijn boek Sterke botten en soepele gewrichten. ‘Ten eerste komt ze heel vaak voor. Ten tweede neemt ze heel geniepig in ernst toe. Ten derde leidt ze tot breuken in het bot met ernstige gevolgen voor de patiënt. En ten vierde hebben we tot nu toe weinig middelen om mensen met osteoporose te genezen.’

Met zo’n 680.000 osteoporosepatiënten in ons land hoeft De Baets nog niet meteen te vrezen dat hij zonder werk valt. Bovendien is er nog een hofleverancier van breuken die de traumatoloog al sinds het begin van zijn carrière handenvol werk geeft: alcoholmisbruik. Te veel drinken leidt tot ongelukken, en dus breuken. ‘Ik zie de trend van de 0.0-biertjes nog niet in mijn praktijk. Overmatig alcoholgebruik is in bepaalde milieus, zoals studentenclubs en bepaalde vriendengroepen, de normaalste zaak van de wereld. De meeste studenten herpakken zich gelukkig op latere leeftijd, maar hier en daar blijft iemand steken in de slechte gewoontes. Laat het duidelijk zijn: als alcohol vandaag werd uitgevonden, belandde het onmiddellijk op de lijst van verboden middelen, net zoals cocaïne.’

Van zatte naar poreuze botten: het is een kleine stap. Toch krijgen ziektes van botten en gewrichten weinig aandacht. Hoe komt dat?

Thierry De Baets: Osteoporose lijkt misschien niet zo erg als kanker, maar het aantal overlijdens is hallucinant. De ziekte doodt meer vrouwen dan borstkanker. Osteoporose is natuurlijk zelden de enige doodsoorzaak. Omdat het om oudere mensen gaan, zijn de cijfers wat vervormd. Een negentigjarige met diabetes en nierfalen, die sterft aan een gebroken heup, is daarom niet noodzakelijk overleden aan osteoporose alleen.

‘We komen op de wereld door het bekken en we verlaten de wereld door de heup’, wordt weleens gezegd. Waarom is een gebroken heup of bekken zo’n zware klap ouderen?

De Baets: De combinatie van een hoge leeftijd en een heupbreuk is een zware belasting voor het oudere lichaam. Bij zo’n breuk komen afvalstoffen vrij en kunnen vetembolieën in de bloedbaan terecht komen waardoor het hart en de longen het moeilijker krijgen. Ook de nieren, die al wat versleten zijn, moeten harder werken. De combinatie van die factoren maakt dat 25 procent van de ouderen met een heupfractuur binnen het jaar overlijdt. Of mensen verliezen hun zelfredzaamheid en moeten naar het woonzorgcentrum. Dat is het begin van het laatste hoofdstuk van het leven. Een polsbreuk daarentegen genereert minder afvalstoffen en heeft minder impact op de mobiliteit en de zelfredzaamheid.

In 2019 bedroeg de kostprijs voor de zorg en revalidatie van osteoporosepatiënten in België maar liefst 1,1 miljard euro, of 2,4 procent van het gezondheidsbudget. Valt daarin te snoeien?

De Baets: Osteoporose kost de maatschappij inderdaad ontzettend veel geld. De beste besparing is de ziekte op jonge leeftijd voorkomen door de juiste keuzes te maken. Alleen zullen we de resultaten daarvan pas binnen 20 tot 50 jaar zien. Je kunt het skelet vergelijken met een emmer kalk. Iedereen wordt geboren met een lege emmer die tijdens de jeugdjaren gevuld wordt. Vanaf de leeftijd van 30 jaar wordt er elk jaar een koffielepeltje kalk uitgehaald. Bij vrouwen wordt dat vanaf de menopauze zelfs een eetlepel per jaar. Als we niet willen eindigen met een lege emmer – met poreuze botten, dus – moeten we tijdens de eerste 30 jaar van ons leven een maximale kalkreserve opbouwen.

Hoe doen we dat?

De Baets: De kiem ligt in de opvoeding. Kinderen moeten allereerst van achter hun schermpjes komen en buiten ravotten, spelen en voetballen. Het verbaast mij hoeveel jongeren van amper veertien jaar met een e-bike naar school fietsen. Wat doet zo’n kind in hemelsnaam op een e-bike of e-step? Spierkracht is een belangrijk beschermingsmiddel tegen osteoporose omdat spieren druk op de botten uitoefenen en het het lichaam stimuleren om nieuw botweefsel aan te maken. Ook gezonde voeding is een factor om een goede piekbotmassa te bekomen. Het beleid zou een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de botgezondheid van onze jeugd door de belasting op suikerrijke dranken, zoals cola, en ultrabewerktevoeding te verhogen en die van fruit en groenten te verlagen. Cola, bijvoorbeeld, heeft mogelijk een negatief effect op de maximale botmassa omdat het de zuurtegraad in het lichaam verandert en het bot meer afbreekt.

Krijgen jongeren vandaag voldoende calcium binnen?

De Baets: Het bot heeft calcium, fosfor, eiwitten en vitamine D nodig. Zuivelproducten zoals melk, karnemelk, kaas en yoghurt zijn de belangrijkste bron van calcium en eiwitten. Het zal je dus niet verbazen dat ik niet zo’n fan ben van een trend die steeds meer voorkomt, vooral bij de jeugd: het veganisme. Uit studies blijkt dat de botmineralisatie bij veganisten lager is dan bij mensen die wel dierlijke producten eten. Begrijp me niet verkeerd, verstandige veganisten hebben wél een goed uitgebalanceerd dieet aangevuld met supplementen. Maar sommige jongeren schrappen roekeloos melkproducten of dierlijke voeding uit hun eetpatroon zonder enig alternatief. Een latte met alleen maar haver- of amandelmelk? Dat is geen alternatief voor dierlijke zuivelproducten en dramatisch voor de botten van de jeugd.

Plantaardige melken zijn nochtans niet meer weg te denken in de hippe koffiebars.

De Baets: Natuurlijk is af en toe plantaardige melk bij de koffie prima. Maar in havermelk zit vooral water aangevuld met suikers, verdikkingsmiddelen en stabilisatoren om de smaak, houdbaarheid en structuur te verbeteren. Plantaardige eiwitten worden door het lichaam bovendien minder goed opgenomen dan dierlijke eiwitten uit melk en kaas. Ook die vreemde hype van met proteïnen verrijkte producten begrijp ik niet. Griekse yoghurt, kwark en kaas bevatten meer proteïnen dan al die proteïnerepen en -drankjes die vol suikers en kunstmatige smaak- en zoetstoffen zitten. Pure marketing is het. Een klein aantal megabedrijven domineert de wereldwijde voedselmarkt en verstikt de lokale boeren met zijn gigantische marketingmachines.

‘De jager-verzamelaar dronk geen melk, at geen kaas, maar leed niet aan osteoporose’, luidt de anti-zuivelretoriek.

De Baets: Jager-verzamelaars werden niet erg oud. Ze zaten bovendien niet de hele dag op een stoel voor hun computerscherm en aten geen industrieel kippenwit uit een plastic bakje, maar wel zuiver voedsel zoals noten, vlees, vis, groenten en fruit.

Heel wat mensen hebben last van lactose-intolerantie. Is dat een probleem?

De Baets: Tot 15 procent van de bevolking in Noord-Europa is lactose-intolerant. Gefermenteerde zuivelproducten als gerijpte kazen, kefir en skyr bevatten minder lactose en worden doorgaans beter verdragen. Maar mensen met lactose-intolerantie hebben mogelijk baat bij een calciumsupplement en een vitamine D-supplement om het calcium goed in het lichaam op te nemen.

Kunnen we na ons dertigste nog iets doen om onze botten sterk te houden?

De Baets: Volwassenen kunnen hun maximale botmassa niet meer verhogen, maar wel de stevigheid en kwaliteit van hun botten zo goed mogelijk behouden door voldoende calcium te consumeren. Via gezonde en gevarieerde voeding, niet via supplementen. Ten tweede is fysieke activiteit essentieel voor het behoud van de botsterkte. Bij onvoldoende belasting geeft het bot zijn kalk aan het lichaam af en wordt het fragiel en breekbaar. Het beste voorbeeld zijn astronauten: zij ontwikkelen veel sneller osteoporose dan wij, aardbewoners, omdat hun botten lange tijd niet aan de zwaartekracht zijn onderworpen.

Voorkomen is beter dan genezen, maar wat als je toch osteoporose hebt?

De Baets: Medicijnen kunnen de toestand verbeteren, maar hebben vaak bijwerkingen of houden risico’s in. Ze mogen dus niet te lang worden genomen. De beste behandeling bestaat uit een combinatie van medicatie en een gezonde levensstijl. Een gevarieerde voeding, voldoende zonlicht en beweging, niet roken en het alcoholgebruik beperken, zijn van cruciaal belang. Maar osteoporose volledig genezen is moeilijk.

Welke soort beweging is het best?

De Baets: Fitness en krachttraining stimuleren het lichaam om nieuw botweefsel aan te maken. Maar als je fitnessabonnement na een maand in kast blijft liggen, heb ik liever dat je gaat wandelen, dansen of fietsen – ook al is dat laatste minder efficiënt om de botten te versterken.

Het skelet heeft schokken nodig om sterker te worden. Maar als iedereen op leeftijd ter preventie van osteoporose zou beginnen te voetballen of basketballen, zit mijn wachtkamer straks vol met gevallen van enkel- en knieartrose, wat ook weer niet de bedoeling is.

Hoe verschilt artrose van osteoporose?

De Baets: Artrose is slijtage van de gewrichten door een verminderde kwaliteit van het kraakbeen in de gewrichten, wat tot ontstekingen en stijfheid leidt. Artrose is voor een deel genetisch bepaald, maar ook overgewicht en ongezonde voeding spelen een rol. In vergelijking met osteoporose, is het iets moeilijker te voorkomen. Ook bij artrose is blijven bewegen belangrijk. Fietsen en zwemmen zijn voor artrosepatiënten uitstekende beweegvormen. Gerichte oefentherapie, eventueel met de hulp van een kinesist, zorgt daarnaast voor voldoende spieren die dienen als schokdempers voor de gewrichten. Tai chi heeft dan weer het voordeel dat het de botten en spieren verstrekt en ook coördinatie en stabiliteit verbeteren, waardoor je minder risico loopt om te vallen. Dat helpt dan weer tegen osteoporotische breuken.

Mensen met artrose nemen vaak hun toevlucht tot voedingssupplementen zoals kurkuma, glucosamine en chondroïtine. Een goed idee?

De Baets: Kurkuma kan werken tegen de ontsteking van artrose. Glucosamine en chondroïtine zouden het slijtageproces van het kraakbeen vertragen. Er is geen algemene consensus dat deze supplementen echt helpen tegen artrose. Mogelijk hebben ze een placebo-effect. Als je ze kunt betalen en ze helpen jou, blijf ze vooral nemen. Waarschijnlijk kunnen ze op korte termijn geen kwaad. Ook afvallen is een optie om de gewrichten minder te belasten. Maar als het gewricht tot op het bot versleten is en je bij wijze van spreken op je velgen rijdt, is een operatie de enige oplossing.

Of verhuizen naar een warm land?

De Baets: Weersveranderingen zijn effectief tot in het bot voelbaar. Mensen met een breuk voelen aan wanneer het weer zal omslaan. Vermoedelijk heeft dat te maken met een verandering van de luchtdruk. Ook veel van mijn patiënten met gewrichtsklachten vertellen mij dat ze minder pijn hebben als ze in een warm klimaat vakantie vieren. Maar dat kan ook te maken hebben met het wegvallen van de dagelijkse stress of met de zon, die voor een betere gemoedstoestand zorgt. Het is niet zo dat artrose in Spanje bijvoorbeeld niet voorkomt.

Chinese wetenschappers hebben een bottenlijm ontwikkeld die breuken binnen de drie minuten herstelt, zonder schroeven en platen. Kunt u binnenkort wat meer vakantie nemen?

De Baets: Zo’n bottenlijm zou inderdaad veelbelovend kunnen zijn. Maar maak u geen zorgen: iemand moet nog altijd die botten en gewrichten in de juiste stand brengen. Ik heb nog wel een ­tijdje werkzekerheid.