De smartphone kaapt ons concentratievermogen: ‘Jongeren kunnen zelfs niet meer focussen tijdens het vrijen’

De smartphone kaapt ons concentratievermogen en geheugen. Niet het minst bij kinderen en jongeren. Wat zijn de gevolgen voor die schermgeneratie?

U beseft het vaak niet, maar elke dag neemt u gemiddeld 80 keer uw smartphone vast en gemiddeld spendeert u drie uur en vijf minuten op dat kleine schermpje. Bij Vlaamse jongeren kan dat zelfs oplopen tot vijf uur.

Het grootste deel van die schermtijd gaat naar sociale media. Of ‘antisociale media’, zoals neuropsychiater Theo Compernolle, auteur van Ontketen je brein, ze noemt. ‘Sociale media als platform om mensen te ontmoeten is een mooie gedachte, maar sinds 2009 loopt het grondig mis. Niet jij maar artificiële intelligentie bepaalt wanneer en waaraan jij jouw tijd spendeert. Duizenden diensten en producten speuren voortdurend naar de aandacht van de consument. Vroeger gebeurde dat met “klik hier”-buttons, vandaag gebruiken allerlei apps de beste wetenschap en de gemeenste trucs. En omdat woede, angst en paranoia opwekkende berichten ons aan het scherm kluisteren, zitten we met een gigantisch online agressieprobleem.’

Terug naar pen en papier?

Terwijl kinderen gezwind laveren tussen de Instagram Reels, X-posts (de vroegere tweets) en 20 seconden durende TikTok-video’s, blijkt uit verschillende onderzoeken dat leerlingen op school steeds minder goed kunnen lezen en schrijven. De Zweedse overheid besliste daarom om de digitalisering in het onderwijs te vertragen en de laptops en tablets in te ruilen voor handboeken, pen en papier. Keren we daarmee niet nodeloos terug in de tijd?

‘Zweden heeft de juiste beslissing genomen’, vindt Compernolle. ̒In principe maakt goede didactische software, begeleid door een digitaalvaardige leerkracht, het mogelijk om het leerproces en het leertempo van het kind te individualiseren. In realiteit blijkt dat veel van die software nog niet helemaal in orde is, maar om commerciële redenen toch al opgedrongen wordt. Het is niet omdat de technologie voorhanden is, dat ze ook nodig is. Iemand vroeg me ooit: “Waarom leren we kinderen schrijven als ze de rest van hun leven op een klavier zullen tokkelen?” Dat is een domme uitspraak. Lezen en schrijven zijn fantastische oefeningen voor ons unieke denkbrein. Helaas lezen vooral jongens vandaag veel minder boeken. Wie zich beperkt tot wat op één schermpje zichtbaar is, leest niet echt, maar geeft zich via het scrollen over aan de primitieve impulsen van het dierlijke reflexbrein. We leren en onthouden er zo goed als niks van. Begrijp me niet verkeerd: er is niks mis met technologie in de klas, maar dan eerder als aanvulling.’

De neerwaartse trend voor schrijven en lezen bij kinderen is het gevolg van wat Compernolle het ‘brokkelbrein’ noemt, een brein dat niet in staat is om langdurig volgehouden, ononderbroken aandacht te geven aan één zelfgekozen onderwerp. Ons menselijk denkbrein kan, in tegenstelling tot de rest van onze hersenen, maar één ding tegelijk. Soms is het brokkelbrein aangeboren, zoals bij AD(H)D, maar de grote boosdoener voor de meeste kinderen én volwassenen is heel duidelijk onze scherm- en smartphoneverslaving. Compernolle: ‘Als het denkbrein continu moeten schakelen, kost dat tijd en energie. Gevolg: je maakt fouten, je hoofd zit vol en je bent sneller moe.’

Seks met de smartphone

De aandachtscrisis beperkt zich niet tot leren op school. ‘Je houdt het niet voor mogelijk, maar zelfs tijdens het vrijen laten jongvolwassenen zich afleiden door hun smartphone. Zo’n 70 procent beschouwt het mobieltje als de belangrijkste stoorzender in hun intimiteit. Door de aanwezigheid van zulke afleidingsmachientjes zijn we nooit helemaal meer in het moment en genieten we minder van de dingen die we doen en de mensen met wie we omgaan. De kicks van het zogenaamde plezierbrein, een netwerkje in ons brein dat drijft op dopamine, heeft de voorkeur gekregen op activiteiten die ons eerder een gevoel van vreugde of voldoening geven. In dat laatste geval maakt het brein neurotransmitters aan die wat op opium lijken en duurzamer zijn. Dopamine geeft slechts heel kort een goed gevoel, zo kort dat we er telkens opnieuw naar verlangen.’

Zelfdoding

Overdadig gebruik van sociale media is in sommige gevallen ook funest voor de emotionele ontwikkeling en mentale gezondheid van jongeren. ‘Onderzoek toont duidelijk aan dat het altijd verbonden zijn met antisociale media wereldwijd de oorzaak is van het verminderen van de psychische gezondheid – vooral bij meisjes en jonge vrouwen – met een toename van stoornissen van het lichaamsbeeld, depressie en zelfdodingen. Omdat meisjes gevoeliger zijn voor sociale relaties reageren ze intenser op wat er in die virtuele sociale wereld gebeurt. Jongens zien hun gsm eerder als een gadget waar ze allerlei leuke dingen mee doen, zoals gamen en filmpjes kijken.’

Intussen dendert de digitaliseringstrein door het Vlaamse onderwijs. ‘Ik houd mijn hart vast voor hoe de gsm-generatie later in het leven zal staan als we kinderen in deze doldwaze aandachtseconomie aan hun lot overlaten. Baby’s krijgen al voor ze kunnen lopen een scherm in hun handjes geduwd. Digital natives komen wel op hun pootjes terecht, dacht ik vroeger altijd. Dat blijkt niet zo. Volwassenen hebben daarom de verantwoordelijkheid om jongeren te helpen. Verbied gsm’s en smartwatches tot het derde middelbaar en leer jongeren omgaan met technologie, zodat ze er meester en niet langer slaaf van zijn.’

Tot slot pleit Compernolle voor creatieve groepsdruk: ‘Een jongen vertelde mij dat hij met zijn vrienden had afgesproken om niet langer smartphones mee te brengen naar hun uitjes zodat ze ongestoord konden genieten. Plots ontdekten ze dat die gsm’s hen eigenlijk altijd hadden verhinderd om helemaal op te gaan in hun activiteiten. Die jongeren hebben alvast het licht gezien.’