Op het internet prijzen vrouwen in de overgang, onder wie de Amerikaanse actrice Halle Berry, de voordelen van testosterontherapie. Alleen bestaan er geen vrouwelijke testosteronbehandelingen en zijn patiëntes aangewezen op mannenproducten.
Gebrek aan energie, verlies van kracht en spiervolume, cognitieve problemen, slecht slapen, prikkelbaarheid, zweten, laag libido… Wanneer (peri)menopauzale klachten de levenskwaliteit van een vrouw verstoren, wordt vaak hormonale substitutietherapie (HST) met oestrogenen en progestagenen voorgeschreven.
Maar wat als ook dat niet de gewenste resultaten biedt? Is testosteron het vergeten puzzelstukje in de gezondheidszorg van vrouwen van middelbare leeftijd?
Volgens de stichting ‘Overgang en Hormonen’, een Nederlandse belangenorganisatie voor vrouwen in de overgang die zich willen informeren over lichaamsidentieke hormonen, kan testosteronsubstitutie inderdaad een meerwaarde bieden voor vrouwen die met oestradiol, een vorm van oestrogeen, en progesteron onvoldoende resultaat boeken.
‘Maar,’ zo waarschuwt de stichting, ‘niet alle vrouwen zijn geholpen met testosteron. De reden hiervoor blijft vooralsnog onduidelijk, het blijft een kwestie van uitproberen.’
‘Hormonen regelen is moeilijk’, bevestigt menopauzeconsulent Leen Steyaert. ‘Het is niet altijd duidelijk welke tekorten verantwoordelijk zijn voor welke symptomen. De regel is om HST altijd te beginnen met oestrogeen en progesteron. Het oestrogeengehalte moet voldoende hoog zijn voor een maximale verlichting van de klachten. Pas wanneer een vrouw die oestrogeen en progesteron inneemt, na zes tot negen maanden nog steeds klachten als vermoeidheid, laag libido en hersenmist ervaart, raadt de British Menopause Society testosteron in gelvorm aan. Maar laat altijd eerst je testosterongehalte bepalen vooraleer je met een behandeling start, want niet elke vrouw heeft extra testosteron nodig.’
Wat doet testosteron?
Anders dan gedacht is testosteron geen exclusief mannelijk hormoon. Ook vrouwen produceren testosteron in de bijnieren en de eierstokken. ‘Een vrouw maakt in haar leven drie tot vier keer meer androgenen (testosteron of voorlopers van testosteron zoals DHEA en androsteendion, nvdr) aan dan oestrogeen’, verklaart Steyaert.
‘Als het testosteronpeil in de menopauze daalt, ervaren veel vrouwen een verminderde zin in seks. Dat kan voor heel wat verdriet, stress en relatieproblemen zorgen. Ook psychologische factoren of ontevredenheid in de relatie kunnen voor libidoverlies zorgen, maar meestal is een tekort aan hormonen de oorzaak.’
Testosteron doet volgens Steyaert meer dan alleen de nachtelijke passie oplaaien. Het zorgt voor sterke spieren, botaanmaak, energie, zelfvertrouwen en het maakt de huid robuuster en minder gevoelig. ‘Oudere mensen hebben vaak last van spieratrofie door een testosterontekort. Ze krijgen dan loshangende huid onderaan de bovenarmen. Ook brainfog kan in sommige gevallen worden opgeklaard met testosteron en het heeft een antidepressieve werking.’
Testosterontherapie: wat zegt de wetenschap?
Het gebruik van een lage dosis bio-identiek testosteron door vrouwen met een aangetoond tekort aan testosteron in de overgang, kan in sommige gevallen helpen bij het verhogen van het libido, zo blijkt uit onderzoek.
Substitutietherapie met oestrogeen en progesteron heeft eveneens een invloed op het libido, maar dan indirect. Door symptomen als opvliegers, nachtelijk zweten en vaginale droogheid te verminderen, neemt ook de zin in seks toe.
Of testosteron ook helpt bij het behouden van spierkracht, energie, cognitieve gezondheid en stemming, is niet helemaal duidelijk omdat er te weinig onderzoeksgegevens zijn over testosteronsuppletie bij vrouwen. Ook is er weinig bekend over de langetermijneffecten van een testosteronbehandeling bij vrouwen wegens een gebrek aan studies.
Medisch seksisme
‘Het probleem is dat weinig artsen in België en Nederland mannenproducten offlabel voorschrijven voor vrouwen.’
Dat er weinig kennis is over testosteron bij vrouwen is niet verwonderlijk aangezien het vrouwenlichaam al langer over het hoofd gezien wordt in de geneeskunde. Nog een vorm van medisch seksisme is dat er geen enkel vrouwelijk testosteronproduct is goedgekeurd, waardoor vrouwen aangewezen zijn op mannenproducten.
Vrouwenziektes nog te vaak miskend: ‘De arts adviseerde een wijntje te drinken als seks te pijnlijk werd’
‘Het probleem is dat weinig artsen in België en Nederland mannenproducten offlabel voorschrijven voor vrouwen’, weet Steyaert. ‘Er zijn apotheken waar je een vrouwelijke, dus minder geconcentreerde, testogel kunt laten maken, maar doorgaans zijn vrouwen aangewezen op Androgel voor mannen. Daar mogen ze maar heel weinig van gebruiken: een hoeveelheid ter grootte van een erwtje, ofwel dagelijks ofwel twee tot drie keer per week om langzaam op te bouwen. Het kan tot zes maanden duren vooraleer het goed begint te werken.’
Lage stem en baardgroei
Maar wat als je dan toch te veel van die mannengel gebruikt hebt? ‘Dat kan leiden tot acne, gezichtsbeharing, haaruitval, stemverandering of een abnormale vergroting van de clitoris’, weet Steyaert. ‘Ook als men in het hormoonsubstitutietraject te vroeg met testosteron begint, is oestrogeen nog niet goed opgebouwd en krijgt testosteron de bovenhand met alle gevolgen van dien. Het is daarom belangrijk om testosteron altijd onder medisch toezicht te nemen.’
Lees meer: International Menopause Society over testosteron
En wat met mannen en testosteron?
Ook mannen, die 10 tot 20 keer meer testosteron hebben dan vrouwen, krijgen met het ouder worden te maken met testosteronverlies, maar bij hen gaat dat veel geleidelijker dan bij een vrouw.
Mannen verliezen vanaf hun dertigste levensjaar één procent testosteron per jaar om op hun zeventigste nog zo’n zeventig procent van de normale waarde over te houden. Die trage afname wordt in de geneeskunde niet noodzakelijk als een tekort gezien. Toch kunnen ook mannen te maken krijgen met erectieproblemen, minder zin in seks, vermoeidheid, prostaatproblemen, haaruitval, zwakkere botten en spieren en depressieve gevoelens.
Testosterontherapie is bij mannen evenwel enkel noodzakelijk wanneer er sprake is van een duidelijk tekort door bijvoorbeeld een functioneel probleem aan de teelballen. Voor de meeste mannen is dat niet het geval.
Omdat een behandeling met testosteron kan leiden tot een hogere bloeddruk en een verhoogd risico op prostaatkanker, is het huidige advies voor mannen van middelbare leeftijd: leef gezond en houd je gewicht onder controle. Vetweefsel zet testosteron immers om in het vrouwelijke hormoon oestrogeen. Daar wil je als man niet te veel van.
