Onderzoekers richten hun blik op traditionele eetgewoonten van het Afrikaanse platteland voor een gezond immuunsysteem. Wat kunnen we als westerling leren?
Uit onderzoek in Nature Medicine blijkt dat een traditioneel Afrikaans plattelandsdieet, rijk aan groenten, vezels en gefermenteerd voedsel, een gunstig effect heeft op ontstekingen en de werking van het immuunsysteem. Dat effect is al na twee weken zichtbaar.
Het door vele gezondheidsinstanties bejubelde voedingspatroon is vandaag nochtans het mediterrane dieet. Helaas wordt dat dieet vaak verward met pizza, pasta, lamskebab, pitabroodjes en tiramisu, die uiteraard geen deel van het wetenschappelijk onderbouwde mediterrane dieet uitmaken.
Om die verwarring tegen te gaan, kijken wetenschappers steeds meer naar eetpatronen uit andere culturen zoals het Scandinavische dieet (veel vis, bessen, rogge, haver, koolsoorten en peulvruchten) of het Japanse dieet (vis en zeevruchten, gestoomde rijst, soba- en udonnoedels, tofu, miso en zeewier). Ook het tot voor kort onbekende Afrikaanse dieet staat nu op de radar.
Wat is het Afrikaanse dieet?
Het dieet dat recent onderzocht werd, is dat van de Kilimanjaro-regio in Tanzania. Het bestaat vooral uit plantaardig voedsel rijk aan antioxidanten zoals bakbananen, cassave (ook wel bekend als yucca), gierstpap, rijst, bonen, kip, taro (een wortel rijk aan zetmeel), ugali (maïsmeelgerecht), okra (vezelrijke groene groente), mchicha (een soort spinazie) en mbege of bananenbier, een alcoholische drank, die lijkt op kombucha.
Om de potentiële voordelen van het Afrikaanse voedingserfgoed vast te leggen zijn meer wetenschappelijke data nodig. Afrika ten zuiden van de Sahara is altijd al ondervertegenwoordigd in immunologisch voedingsonderzoek omdat de prioriteiten in het verleden voornamelijk door het Westen werden bepaald met een focus op ziektes als malaria, tuberculose en hiv.
Maar de tijd dringt. Steeds meer plattelandsbewoners trekken naar de stad en nemen er westerse eetgewoonten over met een snelle toename van levensstijlziektes, zoals kanker en hartaandoeningen, en een zware last op de lokale gezondheidszorgsystemen als gevolg.
Ontstekingen liggen aan de basis van veel chronische aandoeningen zoals overgewicht, diabetes type 2 en auto-immuunproblemen. Dat weet Jolien Janzing, auteur van het onlangs verschenen boek OerFood, maar al te goed. 23 jaar geleden werd bij haar de auto-immuunziekte multiple sclerose (MS) vastgesteld. Door intermittent fasting toe te passen en terug te keren naar een natuurlijk eetpatroon – zonder granen, melkproducten en peulvruchten – slaagde ze erin om haar symptomen onder controle te krijgen. Dat is voor alle duidelijkheid niet hetzelfde als het traditionele Afrikaanse plattelandsdieet.
Voeding kan bij sommige MS-patiënten de symptomen verlichten, maar de ziekte niet genezen. Ook de rol van het microbioom wordt steeds duidelijker bij MS. Zo zijn darmfloratherapieën erg veelbelovend.
Wetenschappers kijken steeds meer naar eetpatronen uit andere culturen. Na het Scandinavische en het Japanse komt nu ook het Afrikaanse dieet in beeldd.
‘Het klopt dat proefpersonen die het Afrikaanse dieet aten lagere ontstekingswaarden hadden dan mensen die het Standard American Diet (SAD) consumeerden’, verklaart Janzing. Maar de resultaten zouden volgens haar nog véél beter zijn als we wat meer zouden eten zoals de tijd voor de landbouwrevolutie. ‘De homo sapiens heeft als jager-verzamelaar 300.000 jaar lang vlees, vis, planten en in het seizoen wat fruit en noten gegeten. Toen we in 10.000 voor Christus graan zijn gaan telen, zijn de problemen begonnen. Dat schrijft ook Yuval Noah Harari in zijn boek Sapiens. Uit onderzoek blijkt trouwens dat het gebit en de botten van ijsmummie Ötzi er vreselijk slecht aan toe waren vanwege dat graanrijke dieet. De antinutriënten in granen belemmeren immers de opname van mineralen en bevorderen ontstekingen.’
Yuval Noah Harari: ‘Artificiële intelligentie kan slaven van ons maken’
Antinutriënten zijn plantaardige stoffen die de voedingswaarde van bepaalde voedingsmiddelen mogelijk verlagen omdat ze zich binden met specifieke vitamines, mineralen of andere voedingsstoffen, waardoor de opname door het lichaam wordt beperkt. Zo verhindert fytinezuur in graan bijvoorbeeld de opname van ijzer, zink, magnesium en calcium uit een maaltijd. Dat kan een probleem zijn voor mensen die hun dieet bijna uitsluitend baseren op plantaardige voeding zoals granen en peulvruchten.
Maar, zo benadrukt voedingswetenschapper Eric De Maerteleire in zijn boek Feiten en fabels over voeding, ‘de voordelen van het eten van voedingsmiddelen die antinutriënten bevatten zijn nog altijd veel groter dan de mogelijke risico’s van het eten ervan. Veel antivoedingsstoffen hebben een antioxiderende en kankerbestrijdende werking, dus het wordt afgeraden om ze volledig te vermijden. Wil je de opname van fytinezuur beperken, week dan bonen en andere peulvruchten ’s nachts in water om het te laten oplossen. Antinutriënten in granen verliezen ook hun effectiviteit door bijvoorbeeld zuurdesem toe te voegen waardoor de beschikbaarheid van nuttige voedingsstoffen toeneemt.’
Afrikaans op het menu?
De kans dat u Afrikaanse bakbanen, mchicha of okra in uw lokale Albert Heijn of Delhaize vindt, is klein. Maar het Afrikaanse dieet kan wel degelijk naar een westers menu vertaald worden door lokale groenten en kruiden te integreren en granen zoals witte rijst, pasta en witbrood te vermijden.
‘Wees ook niet bang om een stukje puur rood vlees te eten’, vult Janzing aan. ‘Het bevat veel B-vitamines, zink, selenium en ijzer en is een goede bron van hoogwaardige proteïnen. Plantaardige eiwitten worden door het lichaam over het algemeen minder goed opgenomen. Het eetpatroon van het nomadenvolk Masai in Tanzania en Kenia is bijvoorbeeld rijk aan dierlijke eiwitten in de vorm van het vlees en bloed van hun dieren. Ondanks het hoge vetgehalte van dat dieet, hebben de Masai lage niveaus van hart- en vaatziekten. En dat je van vet dik wordt, is inmiddels ook achterhaald.’
‘We moeten voedingsonderzoek opnieuw onder de loep nemen en er met open blik naar kijken’, besluit Janzing. ‘Heel veel advies uit het verleden is vaak een verhaal van marketing. Neem de zevendedagsadventisten: zij introduceerden het vegetarisme als gezondheidsideaal in de moderne tijd, maar deden dat vooral om seksuele driften te kalmeren. De Amerikaanse arts en voedingsdeskundige John Harvey Kellogg, die nauw betrokken was bij de zevendedagsadventisten, vond tijdens die befaamde kruistocht tegen masturbatie de cornflakes uit ter vervanging van een eiwitrijk ontbijt met spek en eieren. Ondertussen zijn ontbijtgranen helaas stevig ingeburgerd.’
