‘Iedereen een toilet tegen 2030? Onhaalbaar’

‘Een op drie mensen heeft geen eigen toilet in of aan zijn huis. En die achterstand zal binnen een goede tien jaar niet weggewerkt zijn’, schrijft Dries Moorthamers van ontwikkelingsorganisatie Protos.

Vier jaar geleden riepen de Verenigde Naties 19 november uit tot ‘Wereldtoiletdag’. Niet zonder reden, want het verbeteren van de toegang tot sanitaire voorzieningen is een van de grote doelstellingen in ontwikkelingssamenwerking. Jaarlijks momentum creëren en aandacht vragen voor de sanitaire crisis is noodzakelijk, want we moeten vermijden dat we snelheid verliezen in de race naar 2030. Tegen dan zou ieder huishouden over een eigen toilet moeten beschikken. Deze ambitie maakt onderdeel uit van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen – de ‘Sustainable Development Goals’, opgesteld door de Verenigde Naties, haar lidstaten en de civiele maatschappij – maar lijkt in de realiteit onhaalbaar.

Ook de reeds afgelopen Millenniumdoelstelling voor sanitaire voorzieningen, die het aantal mensen zonder toegang tot een latrine moest halveren tegen 2015 (ten opzichte van 1990), was niet gehaald. Er was een enorme vooruitgang geboekt: sinds 1990 kregen maar liefst 2,1 miljard mensen toegang tot een toilet of latrine. Een geweldig resultaat, maar de doelstelling – 2,8 miljard mensen – was maar voor 75 procent gehaald. In 2015 zaten 2,4 miljard mensen zonder toilet, een jaar later waren het er 2,3 miljard. Aan dit tempo komen we er niet tegen 2030. Een niet onbelangrijke kanttekening: de sterke bevolkingsgroei in heel wat ontwikkelingslanden zet een grote rem op de relatieve vooruitgang.

2,3 miljard mensen zonder toilet

Toiletten of latrines zijn onmisbaar, want onze uitwerpselen kunnen dodelijke ziekten verspreiden, zoals cholera, hepatitis, diarree en tyfus. Toch kan vandaag amper 39 procent van de wereldbevolking gebruik maken van een ‘compleet sanitair pakket’: 2,9 miljard mensen – waaronder u en ik – hebben een eigen toilet dat ze niet moeten delen met andere huishoudens, en kunnen er op rekenen dat hun uitwerpselen veilig worden afgevoerd en behandeld. 2,1 miljard mensen (29 procent van de wereldbevolking) hebben ook een eigen sanitaire voorziening, maar kunnen volgens de VN slechts gebruik maken van een ‘basisdienst’: hun uitwerpselen worden niet afgevoerd of behandeld, maar verzamelen zich in een put onder de latrine. De overige 32 procent van de wereld – 2,3 miljard mensen – stelt het met nog minder: hun toilet is gedeeld met andere huishoudens, ze gebruiken louter een simpel gat in de grond of ze hebben eenvoudigweg geen voorziening.

Nog steeds doen 892 miljoen mensen hun behoefte in de openlucht. Dat zijn er 337 miljoen minder dan 17 jaar geleden. In alle regio’s daalde dit cijfer, behalve in Sub-Sahara-Afrika en Oceanië. In 2013 stelde toenmalig VN-secretaris-generaal Ban Ki-moon dat er in 2025 een einde moet komen aan openbare ontlasting. Ook die deadline lijkt niet haalbaar.

Inzetten op gedeelde toiletten

De wereld is op dit moment niet op weg om tegen 2030 tot universele toegang tot sanitaire voorzieningen te komen. Het doorbreken van mentale en culturele weerstanden met betrekking tot goed hygiënisch gedrag gaat erg traag. Maar ook het tempo van de huidige infrastructuurwerken ligt te laag. In 1 op 7 landen lijkt het gebruik van basisdiensten voor sanitair – een eigen toilet, maar geen afvoer of behandeling van uitwerpselen – door de sterke nationale bevolkingsgroei zelfs achteruit te gaan. Hoewel iedereen een toilet in of aan zijn huis zou moeten hebben tegen 2030, lijkt het in sommige regio’s beter om op korte termijn in te zetten op kwalitatieve gedeelde sanitaire voorzieningen. Een stuk realistischer.

Als u aan het eten bent, leest u best niet verder. Want we hebben het nog niet over de ruiming gehad, een nog grotere uitdaging dan het kunnen beschikken over een toilet of latrine. In België spoelen we lekker door – al dan niet met regenwater – en een enkeling composteert de inhoud van zijn droogtoilet. Maar 4,5 miljard (!) mensen zitten letterlijk boven een put vol stront die niet wordt geledigd, of wonen tussen de drollen. Het organiseren van de ruiming en de behandeling zijn duur. Het zijn bijkomende kosten op de reeds grote investeringen voor de bouw van latrines en toiletten.

Kunnen beschikken over degelijk sanitair is fundamenteel voor de menselijke ontwikkeling. Het is niet zomaar een doelstelling op zich, maar is sterk gelinkt aan veel andere zaken, zoals onderwijs en uitroeiing van armoede. Een must waar we snel werk van moeten maken, zodat iedereen op een waardige manier zijn behoefte kan doen, al was het op het toilet van zijn buur. Na duizenden jaren beschaving is dat toch echt een minimum.