Hoe gezond is de lucht in het vliegtuig?

De bijzondere fysische omstandigheden aan boord van een vliegtuig kunnen tot ongemakken en gezondheidsrisico’s leiden. Goed geïnformeerd kun je je beter beschermen. Tips van een luchtvaartarts.

Ernstige medische problemen doen zich tijdens gewone lijnvluchten vrij zelden voor, maar minder ernstige voorvallen zijn er regelmatig. Meestal hangen die samen met de bijzondere fysische omstandigheden aan boord. ‘Mensen zijn zich daar vaak te weinig bewust van, waardoor ze niet altijd de gepaste preventieve maatregelen nemen’, legt An Van Rompay, luchtvaartarts bij Defensie, uit.

Zuurstofnood

Zo komt de kunstmatig aangepaste luchtdruk aan boord niet overeen met de luchtdruk die je op de begane grond gewoon bent. Op de hoogte van 10.000 tot 14.000 meter waarop lijnvliegtuigen vliegen ervaar je een luchtdruk die overeenkomt met een atmosferische druk op zo’n 2400 meter hoogte. ‘De lucht aan boord tijdens de vlucht is dus vrij ijl’, zegt Van Rompay. ‘En uit ijle lucht haal je minder gemakkelijk zuurstof. Om dat te compenseren ga je tijdens de vlucht ongemerkt wat sneller ademen. Je komt dus niet in zuurstofnood, tenzij je op de begane grond al sneller dan normaal in de problemen komt.’

Aan boord kun je zo nodig zuurstof krijgen toegediend, maar dan moet de luchtvaartmaatschappij daarop voorzien zijn. Bij Brussels Airlines bijvoorbeeld moet je uiterlijk 72 uur voor vertrek de medische assistentie-coördinatiedienst op de hoogte brengen. Ook als je een eigen draagbare zuurstofconcentrator meebrengt, moet je de nodige formulieren, ingevuld door je huisarts, op voorhand bezorgen.

‘Heb je dus een aandoening van de luchtwegen, het hart of het bloed, raadpleeg dan je huisarts voor je een vliegtuigreis boekt’, adviseert Van Rompay. ‘Om jouw fitness to fly te beoordelen kan je arts onder meer terugvallen op het medische handboek van de International Air Transport Association. Dat geeft wachttijden en grenswaarden bij bepaalde aandoeningen aan, zoals hoeveel dagen je het best wacht met vliegen na een hart- of herseninfarct, hoeveel het hemoglobinegehalte van een persoon met bloedarmoede minimaal moet bedragen, enzovoort. Bij twijfel over je individuele situatie kan je arts nog altijd overleggen met de medische dienst van je luchtvaartmaatschappij.’

Drommelse drukwisselingen

Ook het feit dat de luchtdruk aan boord geen constante waarde is, heeft een impact. Bij het opstijgen daalt de luchtdruk, waardoor gassen uitzetten. Darmgassen bijvoorbeeld nemen plots meer plaats in en verdwijnen eenvoudig als winden, wat vooral voor stomapatiënten of mensen met een darmproblematiek vervelend is.

Maar ook klachten van oren en sinussen zijn aan dit fenomeen toe te schrijven. De middenoorholte is door het trommelvlies afgesloten van de omgeving. Bij het opstijgen zet de lucht in de middenoorholte uit. De druk in de holte loopt bijgevolg op. Om de overdruk op te lossen wordt lucht uit de middenoorholte via de buis van Eustachius naar de keelholte afgevoerd. Bij het dalen gebeurt het omgekeerde: de lucht in de middenoorholte krimpt, en om de onderdruk ten opzichte van de omgeving op te lossen, wordt lucht naar de holte gezogen.

‘Vooral die aanzuiging van lucht wil weleens minder vlot gaan’, vertelt Van Rompay. ‘Zeker als de slijmvliezen wat gezwollen zijn, zoals bij een verkoudheid of infectie. Door de onderdruk in het middenoor wordt het trommelvlies naar binnen gedrukt. Dat geeft pijn, een minder goed gehoor én – als slechts 1 oor ‘klaart’ – ook een draaierig gevoel. Probeer je oren daarom goed te klaren: slik, geeuw of probeer uit te ademen met gesloten mond en dichtgeknepen neus.’

Ook een slechte klaring van de sinusholten via de neusholten kan last veroorzaken. ‘Zoals aangezichts- of hoofdpijn en lopende ogen. Wie daar gevoelig voor is, kan klachten voorkomen of verminderen door vlak voor de daling een ontzwellende neusspray te gebruiken.’

Duikersziekte

Ook gassen die bij een operatie of ongeval in lichaamsholten zijn terechtgekomen, gaan bij het opstijgen en dalen uitzetten en krimpen. ‘Dat is meteen ook de reden waarom je na een operatie van de buik of borstkas een welbepaalde tijd niet mag vliegen’, legt Van Rompay uit. ‘Of waarom je niet mag vliegen met een pneumothorax of klaplong, waarbij lucht in de holte rond de long het longweefsel samendrukt.’

Ook na diepzeeduiken moet je, afhankelijk van hoe diep je dook, 12 tot 24 uur wachten om het vliegtuig te nemen. ‘Door de toegenomen druk onder water neem je bij het duiken meer stikstofgas op. Die overmaat speel je tijdens het stijgen naar het wateroppervlak en in de eerste uren aan land wel weer kwijt via de longen. Maar ga je meteen vliegen, dan zetten de stikstofbellen bij het stijgen uit en worden ze te groot om nog door de longen te worden verwijderd. De stikstofbellen circuleren dan in het bloed en de weefsels, wat allerlei klachten kan geven. Zoals gewrichts- of lidmaatpijnen, maar ook een collaps is mogelijk: je voelt je onwel, krijgt het afwisselend warm en koud, en je bewustzijn vermindert. Meestal lossen die typische decompressiesymptomen vanzelf op zodra het vliegtuig begint te dalen.’

Stolsels

Dat je lang moet stilzitten in een vliegtuig houdt ook een zeker risico in. Je vormt gemakkelijker bloedstolsels in de diepe aders van je benen. Dat wordt aangeduid als diepe veneuze trombose en geeft klachten zoals pijn in de kuit of een rood, gezwollen, warm aanvoelend been. Die symptomen treden niet altijd meteen op. ‘Krijg je dus binnen 8 weken na de vlucht erge pijn in de kuiten, raadpleeg dan zeker een arts om trombose uit te sluiten’, adviseert Van Rompay. ‘Want als een bloedstolsel op een gegeven moment van de vaatwand loskomt en met de bloedstroom wordt meegesleurd, kan het bloedvaten verstoppen. Als dat in de longen gebeurt, spreken we van een longembolie, die zonder behandeling fataal kan aflopen.’

Om bloedstolsels tegen te gaan, heeft iedereen baat bij een paar eenvoudige maatregelen. ‘Draag aan boord losse kledij en makkelijke, ruime schoenen. Beweeg al zittend elk halfuur en met gestrekte benen de voeten op en neer – afwisselend richting scheenbeen en richting voetzool. Wandel elk uur even door de gang van het vliegtuig. En drink, regelmatig en veel, niet-alcoholische dranken.’

Sommige mensen hebben een verhoogd tromboserisico, door een recente chirurgische ingreep of een trauma bijvoorbeeld. Maar ook rokers, pilgebruiksters en mensen met overgewicht of bepaalde aandoeningen lopen een hoger risico. ‘Overleg met je huisarts voor je gaat vliegen, want mogelijk zijn steunkousen en/of preventieve geneesmiddelen aangewezen’, legt Van Rompay uit.

‘Veel drinken tijdens de vlucht beschermt je behalve tegen trombose ook tegen uitdroging’, merkt Van Rompay nog op. ‘Door de lage luchtvochtigheid en je versnelde ademhaling aan boord droog je sneller uit. Mogelijke klachten zijn droge ogen en een geïrriteerde huid, maar ook een lage bloeddruk en zelfs verwardheid.’

Nog een laatste vliegtip? ‘Als je bij turbulenties snel last hebt van reisziekte, kies dan voor een zitplaats tussen de vleugels van het vliegtuig.’