‘De strijd tegen tabak gaat geen meter vooruit’

Waarom duurt het zo lang alvorens doeltreffende maatregelen tegen tabak wet worden, als het al zo ver komt? Wie zijn de figuren, politiek of niet, die zich voor de kar van Big Tobacco laten spannen?

Elk jaar overlijden 15.000 Belgen vroegtijdig door tabak. Meer dan 30.000 anderen lijden aan tabaksgerelateerde ziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten en longaandoeningen. Na een 40-jarige strijd tegen tabak en tabaksindustrie gaat Luk Joossens van de Stichting tegen Kanker op 67-jarige leeftijd met pensioen. Op basis van zijn ervaring, de netwerken die hij heeft opgebouwd en het ontelbaar aantal rapporten dat hij doornam, probeert hij op enkele cruciale vragen te antwoorden: hoe is het mogelijk dat de sigarettenfabrikanten zo lang vrij spel hadden, terwijl de producten die ze verkopen de consument het leven kosten? Waarom duurt het zo lang alvorens doeltreffende maatregelen tegen tabak wet worden, als het al zo ver komt? Wie zijn de figuren, politiek of niet, die zich voor de kar van Big Tobacco laten spannen?

In een boek ‘De tabakslobby in België’ bundelt hij alles, zonder taboes, gebaseerd op verifieerbare feiten en persoonlijke ervaringen.

Is er na een strijd van 40 jaar tegen de tabak en de tabaksindustrie eigenlijk vooruitgang geboekt?

Luk Joossens: Objectief gezien zeker wel. Reclame voor tabaksproducten is verboden, je mag niet meer roken op de werkvloer, op openbare plaatsen, in de horeca. Maar ik blijf op mijn honger zitten. Sinds de start van de huidige regering zie ik geen vooruitgang meer. Er liggen een stuk of tien wetsvoorstellen op tafel, over een verbod op reclame op verkoopplaatsen, een neutrale verpakking, een verbod op productplacement in films, een verhoging van de accijnzen om de verkoopprijs van een pakje sigaretten te doen stijgen, een verbod op de verkoop van sigaretten aan mensen onder 18 jaar, enzovoort.

Waarom worden die maatregelen niet ingevoerd?

Joossens: Voorwendsels en uitvluchten. Over de neutrale verpakking zeggen de verantwoordelijke ministers dat ze willen wachten op de verkoopresultaten in andere landen die de maatregel al invoerden, zoals Frankrijk. Het probleem is dat de maatregel doorgaans wordt ingevoerd in combinatie met andere regels. Je hebt dus enkele jaren nodig om de impact van die ene maatregel te bepalen. In afwachting zijn sinds de start van deze regering al 40.000 mensen gestorven aan de gevolgen van tabak.

Een ander voorbeeld is het verbod op roken in de auto in de aanwezigheid van minderjarigen. Negen op de tien Belgen zijn er voorstander van, maar op politiek vlak gebeurt er niets. De N-VA is tegen, omdat zo’n verbod moeilijk te controleren zou zijn. Maar in welk opzicht is dit anders dan het gebruik van een gsm aan het stuur? Of het dragen van een veiligheidsgordel, of het gebruik van een autostoeltje voor kinderen?

U bent ook hard voor de huidige ministers, vooral voor minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD).

Joossens: Wat roken betreft, vind ik haar meer minister van Middenklasse dan minister van Volksgezondheid. Ze heeft wel het voorstel gedaan voor de neutrale verpakking, maar pas na overleg met alle betrokken partijen, ook met vertegenwoordigers van de detailhandel. Natuurlijk zijn die tegenstander, om meer te kunnen verkopen. Bijgevolg kondigt de minister de invoering van de neutrale verpakking aan voor 2019, een verkiezingsjaar. Dat betekent beperkte slaagkansen.

Het verbod op reclame op verkoopplaatsen wijst ze af. Bijgevolg zie je in krantenwinkels reclamepanelen die de ‘voordelen’ van een bepaald merk ‘zonder additieven’ – dat is trouwens misleidende reclame, want de rook van een sigaret bevat maar liefst 70 kankerverwekkende stoffen – aanprijzen. De regering rekent op de inkomsten van de verkoop van sigaretten via taksen en accijnzen.

Minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) kondigde in mei dit jaar nog aan de accijnzen te willen verlagen, wat de strijd tegen de tabak zeker niet vooruithelpt.

Joossens: Inderdaad. Nochtans bleek na de verhoging van de accijnzen die in 2016 op zijn initiatief goedgekeurd werd de verkoop van sigaretten met 4 procent te dalen, en de verkoop van roltabak met 9 procent, terwijl de staat haar inkomsten met maar liefst 50 miljoen euro zag stijgen. Hoe verklaar je dan die ommezwaai?

Deed de vorige regering het beter?

Joossens: Amper. Elio Di Rupo maakte meermaals en om onverklaarbare redenen een bocht van 180 graden. Op een bepaald moment zou het wetsvoorstel over het rookverbod in cafés aanvaard worden in de Senaatscommissie Volksgezondheid. Di Rupo stelde toen binnen zijn partij dat de wet nog wel enkele jaren kon wachten, gezien de moeilijkheden voor café-uitbaters. Enkele jaren eerder stond hij bij de tabaksindustrie nog bekend als een antitabaksactivist. Hij was in het Europees Parlement sterk tegenstander geweest van subsidies voor tabaksfabrikanten, ging met de eer strijken toen het reclameverbod in België werd ingevoerd en hielp me door me Italiaanse gegevens door te spelen voor een dossier van fraude met subsidies.

Dat ‘Di Rupo-syndroom’ zie ik ook bij andere politici opduiken, of bij partijen zoals de N-VA. De strijd tegen de tabak kan nuttig zijn om je politieke carrière op te bouwen, maar als het moment aanbreekt om beslissingen te nemen, zien we geen resultaten.

Aan het eind van uw boek geeft u punten aan de verschillende ministers of staatssecretarissen van Volksgezondheid…

Joossens: Een van de beste pleitbezorgers van de strijd tegen de tabak was volgens mij Rudy Demotte (minister van Volksgezondheid van 2003 tot 2007, PS), die een strijdplan van 6 maanden tegen de tabak uitwerkte en erin geslaagd is het rookverbod in restaurants door te voeren, alsook de afschrikwekkende foto’s op sigarettenverpakkingen. Dan volgt Wivina Demeester (1985-1987, CD&V) met haar rookverbod op openbare plaatsen.

Onderaan in het lijstje bengelen Jacques Santkin (1994-1995, PS) en Roger Delizée (1988-1992, PS), die niets verwezenlijkten, net zoals Magda De Galan (1993-1994, PS), die het voorstel van Laurette Onkelinx (PS) voor een verbod op elke vorm van reclame en sponsoring (vooral in de kwestie-Francorchamps) begroef, en Firmin Aerts (1981-1985, CD&V), die zich in zijn beslissingen volledig liet leiden door de tabaksindustrie en stelde dat sigaretten op zich niet schadelijk zijn, enkel het misbruik ervan. Maggie De Block kan ik, gezien haar huidige houding, enkel onderaan in het klassement toevoegen.

Op welke vlakken heeft de tabaksindustrie haar grootste overwinningen behaald?

Joossens: Ze is er keer op keer in geslaagd het invoeren van bepaalde maatregelen met 5, 10 of zelfs 20 jaar te vertragen. Dat blijkt ook vandaag nog het geval te zijn. Bovendien zorgt ze ervoor dat de overheidssteun voor de preventiefondsen beperkt wordt. De Stichting Rodin, die aan preventie wilde doen, maar dan met financiële steun van de tabaksindustrie, was gelukkig niet opgewassen tegen het verzet van de onafhankelijke organisaties voor tabakspreventie. Toch is het gevolg dat de preventiediensten in de verschillende gemeenschappen in ons land geen geld hebben.