‘U en uw collega’s doen er precies alles aan om extra drempels op te bouwen in plaats van af te breken. Om de bevolking af te raden om meer te gaan bewegen’, schrijft Wim Derave (UGent) over het begrotingsakkoord dat de federale regering vorige week bereikte. Hij wijst op het belang van preventie en de rol die beleid daarin kan spelen.
Geachte minister Vandenbroucke,
Ik had u nog even het voordeel van de twijfel gegeven. De verkiezingsbeloften en programma’s van alle partijen, ook die van u, stonden bol van dure woorden als ‘preventie’ en ‘gezonde leefstijl’. “Wij, zullen keihard inzetten op preventie!”, letterlijk uw woorden, ze staan nog steeds op uw website trouwens. En ja, u kreeg de post van volksgezondheid. Nu gaan we het zien, dacht ik. Hoopte ik, ijdel.
In het federaal begrotingsakkoord dat u vorige week sloot, staat dat u de BTW op fitness- en sportabonnementen gaat verdubbelen. Dat is niet ernstig. Dat is stuitend.
Ook de houding van uw collega’s op Vlaams niveau is zorgwekkend. Over het budget voor ‘Bewegen op verwijzing’ is voor volgend jaar nog steeds geen duidelijkheid en sommige beweegcoaches kunnen in december niet eens meer factureren. Stel je eens voor dat dokters de laatste maand van het jaar niet meer terugbetaald zouden worden… En eind september werd ook het budget voor multisportfederaties gehalveerd. Die federaties bieden sportactiviteiten aan voor hun 300.000 leden.
U en uw collega’s doen er precies alles aan om extra drempels op te bouwen in plaats van af te breken. Om de bevolking af te raden om meer te gaan bewegen.
Als u zich onvoldoende bewust bent van het verband tussen fysieke activiteit en gezondheid, dan moet ik daar dringend iets aan doen. Dit is essentiële kennis voor een minister van volksgezondheid. Laat ik me u daarom eerst even voorstellen. Ik ben een universiteitsprofessor, net als u. Ik bestudeer de gezondheidseffecten van lichaamsbeweging en sport. Hoe bewegen een medicijn is. Hoe fysieke activiteit klassieke medicijnen kan vermijden en vervangen. Hoe krachttraining diabetes verhindert, en wandelen je bloedvaten verjongt.
De wetenschappelijke bewijzen voor de gezondheidsbevorderende effecten van lichaamsbeweging zijn de voorbije twee decennia overweldigend geworden. Om het met de woorden van Maarten Vangramberen te zeggen: “De redenen om meer te gaan bewegen zijn verpletterend”. Beweging helpt krachtig en voor heel veel verschillende chronische aandoeningen, ook dementie en bepaalde kankers. Het is zo indrukwekkend, dat ik samen met mijn collega, Eline Lievens, besloten heb om dit nu samen te vatten in een populair-wetenschappelijk boek, De Beweegreden. We sturen u alvast een exemplaar op en we hopen van ganser harte dat u het leest. Want het is nodig.
Het gaat absoluut niet goed met de gezondheid in ons land en al zeker niet met de keuzes die we daarvoor maken. De Belgen zijn ziek en we pakken het verkeerd aan. Twee weken geleden publiceerde de OESO, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, het rapport ‘Health at a Glance’. Dat was werkelijk beschamend voor België. In ons land besteden we amper 1,8% van het budget voor volksgezondheid aan preventie, één van de laagste van alle 38 onderzochte landen. In buurlanden als Duitsland is dat 4,8%, in Nederland 5,2% en in Engeland 5,6%. Dat is drie keer zoveel! En het gemiddelde voor de OESO lag op 3,4%, dat is dubbel zoveel als bij ons. Zij doen het wel.
Dus even voor de duidelijkheid: meer dan 98% van ons gezondheidsbudget gaat naar het oplappen van zieke mensen, en minder dan 2% naar het verhinderen dat mensen ziek worden. Of anders gesteld: we laten mensen massaal ziek worden en dan gooien we daar de beste geneeskunde ter wereld tegen aan en dan zijn we verwonderd dat we dit niet meer gaan kunnen betalen.
Geachte minister, uw bevolking is inderdaad ziek. Verzwakt en ziek. Op ons vijfenveertigste hebben we hier gemiddeld onze eerste (vaak vermijdbare) chronische ziekte te pakken. Een generatie geleden was dat nog op ons 55ste. De helft van de bevolking heeft overgewicht. Eén op twaalf werknemers is langdurig ziek en kan daardoor niet werken. In de begrotingsberekening staat dat u gelooft dat die mensen op miraculeuze wijze vanzelf gaan genezen en terug gaan beginnen werken. Heel bijzonder.
We slikken daarom pillen als een bezetene. We zijn daarin bij de koplopers in de wereld. Eén op 10 Belgen slikt slaappillen, nergens in de wereld ligt dat cijfer hoger. En maar liefst 13% van de bevolking zit aan de antidepressiva. Ik word depressief bij de gedachte. Meer dan de helft van de Belgen neemt dagelijks voorgeschreven geneesmiddelen. Ook daarin zijn we absolute koploper in Europa. We slikken karrenvrachten pillen tegen hoge bloeddruk, cholesterol of type-2 diabetes. Ziektes en symptomen die grotendeels vermijdbaar zijn als we gezonder zouden leven. U betaalt zich blauw aan al die pillen, meneer de minister. ’t Is te zeggen u schuift de factuur door naar ons.
Het is veel goedkoper om te vermijden dat die mensen ziek worden, dan om ze te behandelen eens ze toch ziek zijn. Elke euro gespendeerd aan preventie verdient zich in veelvoud terug. In de hele begrotingsoefening zochten jullie 10 miljard euro. En dat was om onze welvaart in de toekomst te verzekeren. Als u bespaart op gezonde leefstijl dan doet u precies het tegenovergestelde. Het zal duurder uitdraaien.
U zegt dat u nu moet besparen op fitness, beweging en sport om later de rekeningen te kunnen betalen. Dat is als zeggen dat u zich geen rookmelders en brandblusapparaten meer kunt permitteren omdat u geld moet sparen om in de toekomst uw afgebrand huis herop te bouwen. Dat is als zeggen dat we voortaan gaan besparen op vaccins tegen de mazelen omdat u in de toekomst veel dokters en verpleegkundigen zult moeten betalen om mensen met de mazelen te behandelen. Dat is als een strategische voorraad mondmaskers niet te vervangen omdat u dat geld nodig hebt voor het financieren van meer bedden op intensieve zorgen. Het klinkt compleet belachelijk en dat is het ook.
Het absolute dieptepunt werd vorige vrijdag bereikt in De Afspraak, toen uw collega Vincent Van Peteghem de genomen beslissingen kwam verdedigen (het is te zeggen: hij gaf alvast toe dat het een beetje vogelenpik was geweest). Maar dat fitness en sport van 6 naar 12% BTW-tarief ging, was omdat dit geen levensnoodzakelijke uitgaven zijn. Toen Ivan De Vadder er dapper tussen gooide dat bewegen toch wel heel gezond is, zij Vincent lacherig: “Maar je kan ook gewoon gaan lopen, dat is ook gezond…”
Ten eerste veegde hij hiermee met één wansmakelijke armbeweging de hele professionele sector van bewegings- en sportdeskundigen van tafel. Dat is als zeggen dat we geen diëtisten meer nodig hebben omdat mensen gewoon maar wat minder moeten eten en wat meer groentjes. En alle psychologen kunnen we ook ontslaan omdat je gewoon wat meer aan leuke dingen moeten denken om die depressie tegen te gaan.
Ten tweede is jullie redenering ook pertinent fout. Lichaamsbeweging is wel degelijk levensnoodzakelijk. De WHO beschouwt fysieke inactiviteit als de 4de belangrijkste risicofactor voor vroegtijdig overlijden. In België wordt ongeveer 10% van de sterfgevallen toegeschreven aan onvoldoende lichaamsbeweging. Tienduizenden vroegtijdige sterftes tegen het einde van uw regeerperiode: levensnoodzakelijk genoeg? Na dit optreden van Vincent blijft alvast een hele sector beteuterd achter. Ook vielen de maskers af: preventie is voor jullie precies een lachertje.
U moet het probleem bij de wortel aanpakken. Als de oorzaak van het probleem zou zijn dat we te weinig pillen slikken, dan zou meer pillen slikken inderdaad de oplossing zijn. Maar dat is niet zo. Wij zijn met zovelen ziek, voornamelijk omdat we ongezond leven. Dus dan is de oplossing ook dat we die ongezonde leefstijl aanpakken. Dat is inderdaad niet uitsluitend jullie verantwoordelijkheid, maar je zou wel de juiste signalen kunnen uit te sturen.
De meest conservatieve schatting zegt dat we de komende tien jaar in België 2,5 miljard euro gaan besparen als we het probleem van fysieke inactiviteit aanpakken. En dat is maar één van de aspecten van gezonde leefstijl. Maar zelfs dat is een heel sterke onderschatting, want het rekent enkel nog maar de directe zorgkosten voor nieuwe ziektegevallen en niet het productiviteitsverlies, ziekteverzuim, de mortaliteit, of kosten buiten de gezondheidszorg. Er liggen miljarden voor het rapen.
En wat ik niet zo goed begrijp: Bart De Wever zat toch ook aan diezelfde onderhandelingstafel? Meer dan tien jaar geleden heeft die zijn leefstijl drastisch omgegooid: gezonder gaan eten en meer gaan bewegen, onder deskundige begeleiding. Dat was een metamorfose voor zijn gezondheid en zijn levensverwachting. Als u niet wakker ligt van de cijfers en de wetenschappelijke studies, kijk dan gewoon even naar de mensen rond je. Luister naar hun verhalen en getuigenissen. Bijvoorbeeld naar de mensen met mentale problemen, die via sport en fysieke activiteit er terug bovenop kwamen.
Investeer meer in preventie en in een gezonde en actieve leefstijl van uw bevolking. Doe het voor de mensen, of doe het voor de miljarden die u nog tekortkomt. Maar doe het alsjeblief.
Wim Derave
Wim Derave is professor inspanningsfysiologie aan de faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen van de Universiteit Gent.
