Mensen met dwerggroei en andere handicaps werden doorheen de geschiedenis vaak gestigmatiseerd. Behalve in het oude Egypte, waar ook vrouwen heel wat rechten hadden. ‘Egyptische jongeren mochten niet spotten met mensen met een beperking.’
Op zes maart geeft papyrologe Valérie Wyns (KU Leuven) een lezing over Seneb, de Tyrion Lannister van het oude Egypte. Seneb was rond 2500 voor Christus een hoge functionaris aan het hof van de farao en leed aan dwerggroei.
‘Dat is opmerkelijk, want in de meeste culturen rond de Middellandse Zee had men een behoorlijk negatief beeld van dwergen’, vertelt Wyns. ‘Wanneer een kind met dwerggroei geboren werd, zag men dat vaak als een slecht voorteken.’
Dat Seneb toch kon opklimmen tot de hoogste regionen van de macht, is volgens Wyns geen toeval. ‘Over het algemeen werden mensen met een beperking in het oude Egypte goed geaccepteerd.
Een dwergslaaf hebben was het bewijs van decadente rijkdom.
‘In teksten waarin jongeren levensadvies kregen, stond dat ze niet mochten spotten met mensen die een bult hadden, mank liepen of een andere beperking hadden. Net zoals wij, vonden de Egyptenaren lachen met handicaps niet grappig.’
Was dat uitzonderlijk?
Valérie Wyns: Toch wel. In Griekenland, en zeker in Rome, heerste veel meer een spotcultuur. Zo lachte de befaamde Romeinse redenaar Cicero een tegenstander uit omdat die een spraakgebrek had.
Mensen met dwerggroei werden vaak karikaturaal voorgesteld, waarbij men enorm de nadruk legde op hun in verhouding grote hoofd.
Seneb werd met meer respect behandeld?
Wyns: In zijn graf, dat helaas voor een groot deel is leeggeroofd, hebben we een kalkstenen beeld gevonden van Seneb met zijn vrouw en kinderen. Het is een mooi familietafereel waarin zijn dwerggroei niet wordt verbloemd, maar ook niet belachelijk wordt gemaakt.
Wie was Seneb eigenlijk?
Wyns: Hij was rond 2500 voor Christus een hoge functionaris aan het hof van de farao. Hij was erg rijk: hij had twintig paleizen, duizenden stukken vee en was getrouwd met een vrouw van normale lengte uit een hoge adellijke familie.
Aan het hof had hij verschillende titels. Zo was hij meester van de dwergen, wat bewijst dat hij niet de enige met dwerggroei was. Hij was ook meester van het koninklijk linnen en van de huisdieren.
Een soort butler dus?
Wyns: De farao mogen dienen was een hele eer. Maar Seneb zal ook op politiek en maatschappelijk vlak een rol gespeeld hebben.
Romeinse slavenhandelaars braken de armen en benen van weeskinderen zodat ze een dwerg zouden worden.
Klom hij zo hoog op omdat hij talent had? Of hielp zijn dwerggroei zijn carrière vooruit?
Wyns: Het laatste. Dwerggroei is vrij zeldzaam en vereist vaak aangepaste medische zorg. Toch kennen we uit die periode disproportioneel veel rijke dwergen die een bestuursfunctie hadden aan het hof. Dat kan geen toeval zijn.
Vermoedelijk brachten ouders hun kind met dwerggroei zo snel mogelijk naar de hoofdstad, waar ze in een rijke familie of aan het koninklijk hof werden opgenomen en dezelfde opvoeding kregen als de andere kinderen.
Waarom vonden Egyptenaren dwergen zo bijzonder?
Wyns: Ik denk dat dat te maken heeft met de god Bes, een dwerggod in wie de Egyptenaren veel vertrouwen stelden. Hij was verbonden met oerkrachten als seksualiteit, zwangerschap en geboorte. Hij was de beschermgod van vrouwen, die vaak met een beeldje van hem begraven werden. Waarschijnlijk werden gewone dwergen aan hem gelinkt.
Mensen met een beperking werden in Egypte beter behandeld dan in omringende culturen. Gold dat ook voor vrouwen?
Wyns: Absoluut. Een totaal egalitaire maatschappij was Egypte natuurlijk niet. Maar er was geen pater familias die als een tiran over de vrouwen heerste. Vrouwen hadden geen man als voogd. Ze mocht bezittingen hebben en die verkopen.
Echtscheidingen waren toegestaan, waardoor vrouwen niet in een slecht huwelijk gevangen zaten.
De Romeinen lieten dwergen als gladiatoren vechten voor de schijn, want een dwerg was te duur om te laten doodgaan.
Tot enkele decennia geleden werden dwergen ook bij ons opgevoerd als entertainment op kermissen. Waarom konden de Egyptenaren hun positieve kijk op mensen met een beperking niet doorgeven?
Wyns: De andere volkeren rond de Middellandse Zee vonden de Egyptenaren hoe dan ook rare snuiters. Bovendien werd Egypte in de eerste eeuw voor Christus in het Romeinse rijk ingelijfd. Pas toen kon de Egyptische cultuur zich over het hele Middellandse Zeegebied verspreiden.
Intussen was hun houding tegenover dwergen ook veranderd. Dwergen werden niet tot slaaf gemaakt, zoals in Rome, maar ze werden vaker als entertainers opgevoerd, bijvoorbeeld als dansers of boksers.
In Rome waren dwergslaven bijzonder populair en duur. Wie er eentje had, bewees dat hij decadent rijk was.
Sommige slavenhandelaars kweekten zelfs dwergen, door de armen en benen van jonge weeskinderen te breken en hen in een kleine kooi te steken waardoor ze slecht groeiden.
De Romeinen lieten dwergen als gladiatoren vechten, al waren dat schijngevechten, want een dwerg was te duur om te laten doodgaan.
De Romeinen waren enorm gefascineerd door dwergen. Ze wilden hen leren kennen en aanraken. Op die manier zou je hen kunnen vergelijken met moderne popsterren. Maar eigenlijk waren ze niet te benijden, want ze bleven rariteiten die niet voor vol werden aanzien.
Valérie Wyns is hoofdredactrice van de oudegeschiedenis.be.
Op 6 maart geeft Wyns een lezing in Leuven over Seneb en andere dwergen uit de oudheid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
