Hoewel het aantal slachtoffers oploopt, blijft Zweden overtuigd van zijn eigengereide, losse aanpak. Toch groeit onder experts het verzet. ‘Eigenlijk laat de overheid de epidemie zijn gang gaan.’
In april 2020 was Europa volledig afgegrendeld in de strijd tegen het coronavirus. Héél Europa? Nee. Eén middelgroot land bleef moedig weerstand bieden aan de overweldigende ziektekiemen. In Zweden zijn cafés en restaurants gewoon open, gaan kinderen naar school, en kunnen burgers gaan en staan waar ze willen.
Het Zweedse beleid blijft beperkt tot adviezen. De Zweed wordt vriendelijk verzocht een armlengte afstand te houden, thuis te werken, geen drank aan de toog te bestellen en geen buffetten te organiseren. 65-plussers en mensen die symptomen vertonen krijgen de raad om niet meer buiten te komen. Universiteiten zijn gesloten en passen afstandsonderwijs toe. Events met meer dan vijftig toeschouwers zijn verboden. Toch benadrukt hoofdviroloog Anders Tegnell, die de Zweedse aanpak coördineert voor de Folkhälsomyndighet, het nationale agentschap voor gezondheid, dat Zweden niet mikt op groepsimmuniteit.
Dat Zweden het bij adviezen houdt, heeft volgens politologen alles met politieke cultuur te maken. ‘De maatregelen in Zweden verschillen op zich weinig van die in andere landen’, zegt Johan Strang, die aan de Universiteit van Helsinki vergelijkend onderzoek doet naar de politieke cultuur van de noordse landen. ‘Het voornaamste verschil is dat die voorschriften in Zweden niet gelegaliseerd worden. Om het met een oude Deense mop te zeggen: als Zweden van de Folkhälsomyndighet te horen krijgen dat ze vijf boterhammen per dag moeten eten, eten ze vijf boterhammen per dag.’
Li Bennich-Björkman, politologe aan de Universiteit van Uppsala, wijst ook op het belang van sociale controle. ‘Het is in Zweden niet eenvoudig om tegen adviezen van de staat in te gaan. Wie dat doet, wordt daar in zijn vriendenkring op aangesproken. Dat betekent natuurlijk niet dat iedereen perfect de maatregelen opvolgt, maar toch. Meer dan 70 procent van de Zweden die in de paasweken een vakantie hadden gepland, heeft die afgezegd, zelfs als ze niet eens verplicht werden.’
Ook de rolverdeling tussen experts en politiek verschilt van de andere noordse landen. Waar in Denemarken en Noorwegen politici het woord voeren, is de Zweedse communicatie nagenoeg volledig in handen van de experts. ‘In Denemarken en Noorwegen dragen politici de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het beleid’, zegt Strang. ‘In zekere zin is Zweden technocratischer. Daardoor hebben politici er minder manoeuvreerruimte. Vanuit legaal oogpunt is het voor premier Stefan Löfven natuurlijk perfect mogelijk om – als hij dat zou willen – een strenger beleid te voeren. Maar cultureel gesproken is het voor een politicus heel moeilijk om een staatsinstelling te overrulen.’
Zweden hebben geen enkele neiging om zich te conformeren aan wat andere landen doen. En ergens is dat logisch.
Afgelopen week publiceerde Dagens Nyheter, de grootste krant van het land, een open brief van 22 experts die de Zweedse coronastrategie zwaar bekritiseerden. De ondertekenaars, voornamelijk virologen en andere medische experts, vindt dat de Folkhälsomyndighet ‘mislukt is in zijn coronastrategie’ en dat de regering het voortouw moet nemen.
Anders Vahlne, hoogleraar klinische virologie aan het Karolinska Institut en medeauteur van de brief, vindt het nationaal agentschap te fatalistisch in zijn aanpak. ‘De overheid probeert de curve een beetje af te vlakken, maar eigenlijk laat ze de epidemie haar gang gaan. Laat het maar snel achter de rug zijn, want we kunnen het toch niet stoppen: dat is het idee. Dat betekent dat je aanvaardt dat duizenden mensen gaan sterven. Ik ben ervan overtuigd dat de overheid wél mikt op groepsimmuniteit.’
Samen met zijn collega’s pleit Vahlne ervoor om het roer om te gooien, en maskers en beschermend materiaal in het openbare leven verplicht te maken. Ook in de woonzorgcentra ziet Vahlne veel ruimte voor verbetering. ‘Het heeft wel zin om de pandemie uit te stellen’, zegt hij. ‘Er zitten heel wat nieuwe technieken in de pijplijn waarmee we mensen over enkele weken al beter kunnen behandelen. Daarmee kunnen we levens redden, maar dat lukt alleen als het langer duurt eer mensen besmet raken.’
De Zweedse aanpak is zeker geen onverdeeld succes. De sterfte- en besmettingscijfers liggen hoger dan in de buurlanden, waar de autoriteiten wél een strenge lockdown oplegden, maar een stuk lager dan in West-Europese landen als België, Nederland en Frankrijk. Bovendien steeg het aantal besmettingen in Zweden de afgelopen week sneller dan in de omringende buurlanden. En Zweden kampt, net als België, met een enorme besmettingshaard in de woonzorgcentra, waardoor ook het dodenaantal de komende weken enorm kan oplopen. Vooral in Stockholm dreigt de situatie onbeheersbaar te worden.
Bovendien zijn die cijfers een onderschatting van de werkelijke aantallen, zegt Anders Vahlne. ‘Zweden telt alleen de bevestigde coronagevallen, maar er wordt onvoldoende getest om een volledig beeld te vormen.’ Vahlne vindt dat de communicatie van de overheid veel te vrijblijvend is. ‘Deze pandemie wordt gedreven door mensen zonder symptomen, en daar wordt onvoldoende over gecommuniceerd. Wie besmet is produceert vooral virussen in de dagen voordat hij symptomen ontwikkelt. Vergelijk het met herpes. Dat verspreid je ook niet als je al een koortsblaas hebt, want er is niemand die je dan een kus geeft.’
Onwrikbaar zelfvertrouwen
Toch blijft het gros van de Zweden een groot vertrouwen hebben in de aanpak van hun overheid. Ook Johan Giesecke, de voormalige Zweedse hoofdviroloog die vandaag voor de Wereldgezondheidsorganisatie werkt, verdedigt de aanpak van zijn opvolger. Net als de huidige hoofdviroloog speelt hij daarbij opvallend genoeg het economische argument uit. ‘Zweden zal sneller dan andere landen zijn economie weer op orde hebben’, voorspelde Giesecke vorige week in Het Parool. ‘En er is natuurlijk het langetermijnperspectief’, aldus politologe Bennich-Bjorkman. ‘In Zweden wordt beleid altijd op lange termijn uitgedacht. Daarom ook wil de overheid geen draconische maatregelen uitvaardigen: die worden op lange termijn onhoudbaar geacht.’
De rest van de wereld ziet Zweden als een spookrijder die luid claxonnerend de verkeerde richting uitraast. Maar dat lijkt de Zweden niet in het minst te deren. ‘Zweden hebben geen enkele neiging om zich te conformeren aan wat andere landen doen’, zegt Johan Strang. ‘Ze hebben een soort onwrikbaar zelfvertrouwen. Ergens is het ook logisch. Zweden is op veel gebieden de modernste staat ter wereld. Als je in ongeveer alles voorloopt op de rest van de wereld, houdt het geen steek om achterom te kijken, en je aan te passen aan wat de landen achter je doen.’ Bennich-Björkman kaatst de bal terug: ‘Is het niet eerder vreemd dat de rest van de wereld zich zo gedraagt? Over heel Europa, ook in landen waar nauwelijks gevallen zijn, aanvaarden burgers enorme vrijheidsbeperkingen. Ik snap niet dat daarover niet meer debat bestaat.’
Met de dood van Adam Alsing heeft covid-19 nu ook in Zweden een gezicht. Alsing, een populaire radio-dj die ook de Zweedse versie van Big Brother presenteerde, overleed vorige week op nauwelijks 51-jarige leeftijd aan corona. ‘Ik hoop dat zijn dood iets zal veranderen’, zucht Vahlne. ‘Maar ik ben pessimistisch. Ik denk dat de regering het gewoon niet meer zal durven om de maatregelen te verstrengen.’
Up-to-date overzicht: alles wat u moet weten over de coronacrisis
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
