Waarom de VS het beter doen dan de EU: ‘Europa heeft te weinig geïnvesteerd in vaccins’

‘In de race naar het vaccin waren de Amerikanen een stuk beter voorbereid dan de Europese Unie’, zegt Anne Bucher, voormalig Europees topfunctionaris.

Welke lessen kan de Europese Unie tot dusver trekken uit de coronacrisis als het gaat over de productie van vaccins? Daar gaat de nota over die Anne Bucher vorige maand schreef voor de progressieve denktank TerraNova. Tot begin oktober vorig jaar was de Française directeur-generaal van de DG Gezondheid, de afdeling van de Europese Commissie die verantwoordelijk is voor de volksgezondheid. Bucher benadrukt dat ze spreekt op persoonlijke titel, en aangezien ze nog maar net met pensioen is na een lange carrière bij de Commissie, ook met enige terughoudendheid. Maar nu de Europese Unie onder vuur ligt voor haar vaccinatiestrategie, en op voet van oorlog verkeert met farmaceut AstraZeneca omdat die zijn contractuele leveringsafspraken niet nakomt, is de nota van de voormalige topfunctionaris uiterst relevant.

Waar wringt hem de schoen?

Anne Bucher: De voornaamste les uit deze crisis is dat de Amerikanen in de race naar het coronavaccin een stuk beter voorbereid waren dan de Europese Unie. Via hun BARDA-agentschap (Biomedical Advanced Research en Development Authority) is de Amerikaanse regering al in februari vorig jaar beginnen te onderhandelen met farmaceuten. Ze heeft enorme bedragen geinvesteerd in heel de keten: in het onderzoek, het testen en de productie van vaccins. BARDA is in 2006 gecreëerd, het moest ervoor zorgen dat de VS in gezondheidscrisissen in hoge mate zelfvoorzienend kunnen zijn voor medische beschermingsuitrusting, medicijnen, tests, vaccins enzovoort. Europa daarentegen heeft de voorbije jaren het onderzoek naar en de productie van vaccins gewoon te weinig gefinancierd. Met het Emergency Support Instrument (ESI), aangenomen in april, had de Unie voor het eerst een centraal budget voor dit type operaties.

Maar de Europese budgetten zijn lager dan de Amerikaanse?

Bucher: De VS hebben meer dan 10 miljard dollar uitgegeven, een uitzonderlijk bedrag, de EU 2,7 miljard euro, vier keer minder. Pfizer en Moderna hebben van de Amerikaanse regering elk 4 miljard dollar gekregen, begin februari 2020 al, om te investeren in het onderzoek naar een coronavaccin en het ontwikkelen van Amerikaanse productiecapaciteit. Toenmalig president Donald Trump was ervan overtuigd dat alleen een vaccin de VS een uitweg uit de coronacrisis zou bieden. Dus ondersteunde hij royaal een strategie van in de VS geproduceerde vaccins, voor de Amerikanen.

Plukken de Amerikanen daar nu de vruchten van?

Bucher: Zonder enige twijfel. Bovendien, aangezien de VS als eerste met de farmaceutische bedrijven over de contracten voor de coronavaccins hebben onderhandeld, hebben ze de contouren van die contracten vastgelegd. Voor andere landen was het daarna erg moeilijk om andere voorwaarden te bedingen, ik denk aan de prijzen, de juridische aansprakelijkheid als er iets misgaat, het intellectueel eigendomsrecht. Uiteindelijk hebben alleen AstraZeneca en Johnson & Johnson zich ertoe geëngageerd hun vaccin zonder winst te commercialiseren, de andere producenten niet.

Zijn er in Europa nog sites die gebruikt kunnen worden om de productie van vaccins op korte termijn te verhogen?

Bucher: De vaccinindustrie werkt veelal met onderaannemers. In Europa hebben we een uitgebreid ecosysteem van zulke onderaannemers. Maar daarvoor moet je natuurlijk wel eerst partnerships organiseren, en misschien besluiten om de productie van andere vaccins of medicijnen stil te leggen, ten gunste van het coronavaccin. Die discussies vinden op dit moment plaats, maar het was natuurlijk beter geweest om daar vroeger mee te beginnen.

Europa, schrijft u, heeft de afgelopen veertig jaar veel onderzoekers en productiecapaciteit in de vaccinmarkt laten vertrekken.

Bucher: Nogal wat farmaceutische bedrijven in Europa zijn ofwel gestopt met hun vaccinportefeuille, of hebben die verkochten. De VS zijn sinds 2006 heel proactief opgetreden om vaccinindustrie aan te trekken, terwijl Europa zich juist wat passief heeft opgesteld. Voor de Amerikanen was het een kwestie van nationale veiligheid om voldoende farmaceutische industrie op het eigen grondgebied te vestigen. Dus hebben ze ruime incentives gegeven, en de industrie heeft natuurlijk de neiging om te gaan naar de hoogste bieder.

Europa had onvoldoende aandacht voor zijn eigen bevoorradingszekerheid?

Bucher: Je importeert alleen vaccins uit landen en regio’s met vergelijkbare kwaliteits- en veiligheidsnormen als in Europa. Dat ligt anders als het gaat om medisch beschermingsmateriaal, waarvan de productie veelal is uitbesteed aan landen met lagere loonkosten. Maar in de vaccinindustrie staan de ontwikkelde, geïndustrialiseerde landen met elkaar in concurrentie. Wij consumeren in Europa vaccins die ofwel uit Europa zelf komen, ofwel uit de VS, het Verenigd Koninkrijk of Canada. Zo globaal is die markt dus niet, en zo veel spelers zijn er niet. Daarom is het verstandig om in eigen huis voldoende productiecapaciteit te hebben.

Dat we niet zelf produceren wat we nodig hebben, denk aan chirurgische mondmaskers of grondstoffen voor tests, heeft ons in deze crisis al verschillende keren parten gespeeld.

Bucher: Dat klopt. Het Amerikaanse BARDA-agentschap gaat niet alleen over vaccins, maar over alle aspecten van een gezondheidscrisis. We moeten in Europa ook nadenken over zo’n allesomvattende aanpak. Dat is ook het doel van het voorstel dat nu op tafel ligt: de creatie van een Health Emergency Response Agency (HERA), een Europese strategie voor het produceren, stockeren en verdelen van essentieel medisch materiaal in gezondheidscrisissen.

De kritiek op Europa neemt toe. De Unie zou traag en bureaucratisch werken in haar onderhandelingen met vaccinproducenten en zich door big pharma laten rollen. Het Verenigd Koninkrijk, dat een eigen koers heeft gevaren, is er een stuk beter aan toe.

Bucher: We wisten dat een massieve vaccinatiecampagne een complexe operatie zou worden, die spanningen zou creëren, zeker in de beginfase. Maar we mogen hopen dat de zaken zullen verbeteren. De productiecapaciteit zal verhogen, er komen nog nieuwe vaccins op de markt, en de lidstaten lijken hun vaccinatiestrategieën op orde te hebben. Er is inderdaad scherpe kritiek en veel emotie. En dat AstraZeneca zijn leveringsverplichtingen niet nakomt, is slecht nieuws. Toch blijf ik erbij dat alles nog lastiger, ingewikkelder en minder transparant geweest zou zijn als de 27 lidstaten individueel en in verspreide slagorde met farmaceuten hadden onderhandeld. De Amerikaanse, Canadese of Engelse contracten zijn zeker niet transparanter dan de Europese. En het zou de Commissie in haar conflict met AstraZenaca ook kunnen verzwakken, als ze volledige openheid van zaken gaf.

Maar toch lijkt de Europese Commissie erg zwak te staan tegenover farmaceuten die niet leveren wat ze hebben toegezegd.

Bucher: We bevinden ons in een gespannen situatie. De Commissie heeft de top van AstraZeneca ontmoet en gaat nu ook de export van vaccins buiten de EU scherp controleren. De Commissie kijkt dus zeker niet machteloos toe.