Ursula von der Leyen: ‘Het drama van de brexit is een bittere les voor de populisten’

Ursula von der Leyen: 'Bij mijn eerste ontmoeting met Donald Trump zal ik kiezen voor het open gesprek.' © GETTY IMAGES

Staat de Europese Unie aan de rand van de implosie, nu de Britten er echt uitstappen? Commissievoorzitter Ursula von der Leyen is hoopvol: ‘De EU moet niet zo meedogenloos zijn voor zichzelf.’

Ursula von der Leyen neemt plaats in een leren fauteuil in haar kantoor in de afvaardiging van de Europese Commissie aan de Pariser Platz in Berlijn. Haar bureau is een houten meubel waaraan ooit Walter Hallstein nog heeft gewerkt, de Duitse politicus die de eerste voorzitter was van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. In de periode van Hallstein was Von der Leyen nog een schoolmeisje in Brussel. Nu keert ze terug naar de hoofdstad van Europa, nadat de Europese staats- en regeringsleiders haar in juni onverwacht als voorzitter van de Europese Commissie hebben verkozen. Na enige moeilijkheden met de samenstelling ervan, nam de voormalige Duitse minister van Gezin, van Werk en van Defensie op 1 december, een maand later dan gepland, eindelijk haar functie op.

Dat Donald Trump de NAVO achterhaald vond, heeft het momentum gecreëerd om een begin te maken van een eengemaakte Europese defensie.

Tien jaar geleden liet u in een interview over de Europese Unie optekenen dat u achter de ‘Verenigde Staten van Europa’ stond. Is dat nu waar u als Commissievoorzitter naar streeft?

Ursula von der Leyen: De ‘Verenigde Staten van Europa’ is een project voor mijn kinderen. De weg ernaartoe is nog lang. Eerst moeten alle lidstaten bereid zijn een verregaande integratie na te streven. Mijn generatie moet Europa nu eerst en vooral sterk in de markt zetten. Ik zou bijvoorbeeld een leidende positie willen uitbouwen op het vlak van klimaatbeleid of digitalisering.

U zegt dat Europa zelfbewuster zou moeten optreden in de wereld. U spreekt van een ‘geopolitieke’ Commissie. Wat wilt u bereiken?

Von der Leyen: Als economische macht speelt Europa een vooraanstaande rol. En we gelden wereldwijd als voorvechters van de rechtsstaat. Maar op bepaalde momenten moet Europa ook snel en krachtdadig kunnen optreden. En daarvoor moeten we ons sterker opstellen. Zes jaar geleden stond Mali op het punt te verdwijnen door terreur. In Europa bestond de wil maar ontbraken de structuren om iets te doen. Als Frankrijk niet kordaat had ingegrepen, was Mali verdwenen als stabiliserende factor in de Sahel.

Op welke plaats staat Europa volgens u in de wereld, geopolitiek gezien? Op plaats drie na Amerika en China?

Von der Leyen: Het gaat mij niet om een verticale ordening. Ik ben ervan overtuigd dat we aan dezelfde kant staan als de Amerikanen, hoewel we het onderling over een aantal zaken oneens zijn.

De komende weken ontmoet u de Amerikaanse president Donald Trump. U hebt als Duits minister van Defensie geregeld kritiek op hem gehad, bijvoorbeeld vanwege zijn uitlatingen over de NAVO, maar ook vanwege zijn vriendschappelijke relaties met de Russische president Vladimir Poetin. Houdt u die toon aan?

Von der Leyen: Dat was in het begin van zijn ambtsperiode. Intussen is er veel veranderd. Zijn uitspraak toen – dat de NAVO achterhaald was – heeft in Europa het noodzakelijke momentum gecreëerd om de NAVO te moderniseren en een begin te maken van een eengemaakte Europese defensie. De Oost-Europeanen werden er zich van bewust dat we ook binnen Europa militaire structuren moeten opbouwen.

Er zijn verschillende manieren om met Trump om te gaan. Uw voorganger Jean-Claude Juncker wist op een vriendschappelijke manier zijn respect te winnen. Welke strategie kiest u?

Von der Leyen: Ik kies voor het open gesprek. Bij een eerste ontmoeting gebeuren veel dingen intuïtief. Ik ken de Amerikanen goed. Ik ben als tiener vaak in de Verenigde Staten geweest en ik heb er met mijn gezin ook een aantal jaar gewoond. Twee van mijn dochters zijn er geboren. Ik voel het specifiek Amerikaanse perspectief goed aan.

Trump trekt zich terug uit het klimaatakkoord van Parijs en in de handelspolitiek ligt hij op ramkoers met Europa. Tussen Amerika en de EU loopt het ook op andere vlakken stroef: de Amerikanen willen het Iran-akkoord vernietigen, Europa blijft erachter staan. Amerika heeft met sancties de aanleg van Nord Stream 2, de gaspijp van Rusland naar Duitsland, proberen te verhinderen. Welk delicaat thema wilt u met met Trump als eerste aansnijden?

Von der Leyen: Ik zal eerst en vooral duidelijk maken dat de dagelijkse betrekkingen tussen Amerikanen en Europeanen eigenlijk geweldig goed zijn. Er bestaan miljoenen vriendschappen en contacten, privé, in de wetenschap, in de economie en cultureel. We verdedigen samen de democratie. Dat is in de wereld van vandaag niet zo vanzelfsprekend. Veel Amerikaanse steden en gewesten en ook de staat Californië blijven zich engageren voor de klimaatakkoorden van Parijs. Natuurlijk zijn er conflicten rond thema’s als handel en economie, maar dat is slechts hier en daar het geval.

De afgelopen vijf jaar is gebleken dat geen enkel land er baat bij heeft alleen te staan.

De Amerikanen dreigen met hoge invoertaksen voor Duitse auto’s. Een van uw grote voornemens binnen de Europese klimaatafspraken is een CO2-grensbelasting, waarmee u de Europese bedrijven wilt steunen. Zet u daarmee de handelspolitiek niet in als wapen, net zoals Trump dat doet?

Von der Leyen: Het is de normaalste zaak van de wereld dat Europa en Amerika hun eigen belangen verdedigen. Achter de CO2-grensbelasting zit een eenvoudige gedachte. We werken er bijvoorbeeld aan om Europees staal over enkele jaren CO2-vrij te produceren. Dan hebben we een zuiver product waar het klimaat baat bij heeft en dat waarschijnlijk iets meer zal kosten. Een CO2-grensbelasting is dan nodig om bijvoorbeeld te vermijden dat goedkoop staal uit China, dat niet met respect voor het milieu geproduceerd wordt, de Europese markt overspoelt.

De Amerikaanse ambassadeur in Berlijn liet onlangs weten dat binnen het Europees Parlement vijftien lidstaten de sancties tegen de Nord Stream 2-gaspijp steunen. Klopt dat?

Von der Leyen: Het klopt dat het pipelineproject een politieke dimensie heeft gekregen en dat de EU-commissie met de middelen die ze heeft de belangen van de oostelijke lidstaten beschermt. Op een andere plek in de tekst staat ook dat de Europese Commissie gekant is tegen harde sancties voor Europese bedrijven die die zich inzetten om de rechtsstaat te verdedigen.

Er is ook onenigheid over Huawei. Washington wil dat Europa de Chinese telefoonreus niet aan zet laat komen bij de uitbouw van een 5G-netwerk. U wilt daarover binnenkort voorstellen doen. Hoe zien die eruit?

Von der Leyen: We hebben ideeën verzameld uit alle lidstaten om tot een gezamenlijk Europees standpunt te komen. De 5G- en 6G-infrastructuur is sleuteltechnologie voor veilige datastromen in Europa, cruciaal voor onze economie, voor overheids- en privésectoren. We houden ons niet bezig met afzonderlijke bedrijven, maar we willen als EU principiële richtlijnen tot stand brengen. Zo’n richtlijn moet bijvoorbeeld zijn dat bedrijven die ons zulke fijngevoelige technologie leveren onafhankelijk zijn. Dat ze niet door hun regeringen kunnen worden gedwongen om gegevens door te spelen.

Dat zou betekenen dat Huawei afvalt. China heeft een wet op de staatsveiligheid waar je die verplichting uit kunt opmaken.

Von der Leyen: We moeten dat allemaal heel grondig bekijken. Als het risico bestaat dat gegevens van burgers of bedrijven op basis van die wet ontvreemd kunnen worden, kunnen we dat niet aanvaarden.

U wilt dat Europa zelfbewuster optreedt, maar de EU verliest meteen al een sterke partner. Met het Verenigd Koninkrijk verliezen we niet alleen een belangrijke economie, maar ook een van de twee Europese permanente leden in de VN-Veiligheidsraad en een van de twee Europese kernmachten. Hoezeer verzwakt dat de Europese buitenlandse politiek en het veiligheidsbeleid?

Von der Leyen: Juist daar zullen de gevolgen van de brexit minder zwaar doorwegen. Anders dan op andere terreinen hielden de Britten zich in de gemeenschappelijke veiligheidspolitiek erg op de vlakte en blokkeerden ze vaak de discussie. De Europese defensiesamenwerking kon daarom pas na het brexitreferendum starten. Maar we willen zo nauw mogelijk samenwerken.

De Britse regering wil eind 2020 een grondige regeling hebben voor de betrekkingen met de EU. Zult u daarin slagen?

Von der Leyen: Daar twijfel ik zeer sterk aan, want de tijd is uiterst kort voor het enorme aantal problemen waarover onderhandeld moet worden. Het gaat immers niet alleen om de handelspolitiek. Het gaat ook om veiligheidskwesties of visserijrechten, om maar enkele voorbeelden te noemen. We gaan daarom eerst de thema’s bespreken waar geen internationale regelgeving voor bestaat en die in het geval van een harde brexit geen al te zware gevolgen hebben.

De brexiteers beloven dat het Verenigd Koninkrijk er beter aan toe zal zijn als het buiten de EU staat. Als de brexit een succes wordt, kan dat populisten in andere lidstaten inspireren.

Von der Leyen: Het gaat niet om beloften, maar om de realiteit. Het brexitdrama is nu al een bittere les voor alle populisten die droomden van een uitstap uit de EU. Een voor een hebben ze stilletjes hun ooit met zoveel branie verdedigde ‘grexit’-, ‘dexit’- of ‘frexit’-plannen begraven. De afgelopen vijf jaar is gebleken dat geen enkel land er baat bij heeft alleen te staan. De brexit heeft veel energie gekost, met nachtelijke zittingen waarin dáárover werd gepraat in plaats van over belangrijke thema’s zoals het klimaat, migratie of nauwere economische samenwerking. De EU moet nu weer verder.

Ursula von der Leyen: 'De afgelopen vijf jaar is gebleken dat geen enkel land er baat bij heeft alleen te staan.'
Ursula von der Leyen: ‘De afgelopen vijf jaar is gebleken dat geen enkel land er baat bij heeft alleen te staan.’© GETTY IMAGES

U hebt ook een eigen project, waarmee Europa zijn kracht moet tonen: de Green Deal. Hoe wilt u daar 27 lidstaten warm voor maken?

Von der Leyen: We staan voor een enorme opdracht, maar er is ook een nieuw elan. De dag nadat ik mijn Green Deal heb voorgesteld, kwam er een eind aan maandenlange discussies tussen staatshoofden en regeringsleiders en schaarden ze zich samen achter het doel om de EU tegen 2050 klimaatneutraal te maken.

Polen stond erop een uitzondering te vormen.

Von der Leyen: Polen heeft meer tijd nodig, maar het trekt het doel van klimaatneutraliteit zelf niet in twijfel. Het merendeel van de Europeanen wil dat we iets ondernemen tegen de opwarming van de planeet.

Maar wat als de burgers niet bereid zijn om anders te gaan leven? Er worden meer vliegreizen gemaakt dan ooit, en je ziet elk jaar meer SUV’s op de wegen.

Von der Leyen: We lossen de problemen niet op door vliegen of autorijden onmogelijk te maken of te verbieden. We willen investeren in milieuvriendelijke energie, zoals CO2-vrij staal. Europa moet zulke producten en technieken wereldwijd exporteren, zodat we op een dag niet gedwongen worden om handel te drijven met landen die voorop liggen qua innovatie.

In Frankrijk zijn de protesten van de gele hesjes begonnen toen de benzineprijs naar 1,80 euro per liter steeg. Hoeveel kun je mensen opleggen uit milieuoverwegingen?

Von der Leyen: Uiteraard kun je de kosten voor de klimaatbescherming niet zomaar op de burgers afwentelen. Sociale gelijkheid vormt de kern van de Green Deal, en moet hand in hand gaan met investeringen in een milieuvriendelijke toekomst. Als we investeren in isolatie van gebouwen, dalen de verwarmingskosten voor de huurders, ook al wordt energie duurder. Voor de grote steenkoolgebieden plannen we een miljardenfonds dat de overstap voor mensen en bedrijven mogelijk maakt.

Over sommige thema’s, zoals migratie, zijn de Europese lidstaten het volstrekt oneens. Zou het niet zinvol zijn om het principe van de unanieme beslissing op te geven?

Von der Leyen: Daar geloof ik niet in. Geen enkele plek is zo verscheiden, en nergens is het zo goed leven als in Europa, net omdát de EU er telkens in slaagt om uiteenlopende belangen en culturele stromingen om te zetten in een gezamenlijke beweging. We moeten niet zo meedogenloos zijn voor onszelf. De Europese Unie is de voorbije jaren gegroeid, en dat bedoel ik niet alleen economisch. Kijk bijvoorbeeld naar de regelgeving voor de gegevensbescherming. Daarmee hebben we voor de hele wereld nieuwe criteria bepaald voor een digitalisering die denkt vanuit de mensen en die de rechten van elk individu respecteert. Zo moeten we het doen: met elkaar in de clinch gaan, maar bij elkaar blijven. Europa doet zijn best, en het slaagt erin om een rechtvaardig evenwicht te bereiken – terwijl in Amerika vaak eenzijdig de markt en in China de staat domineert.

De brexit heeft veel energie gekost, met nachtelijke zittingen waarin dáárover werd gepraat in plaats van over belangrijke thema’s. De EU moet nu weer verder.

De EU vindt toch geen oplossingen voor de existentiële problemen? Hongarije en andere Oost-Europese landen weigeren simpelweg verplichtingen op te nemen om in geval van nood een groter aantal migranten op te nemen.

Von der Leyen: We zullen het migratieprobleem niet oplossen door lidstaten met bruut geweld ergens toe te dwingen. Ik heb de voorbije maanden met veel staatshoofden en regeringsleiders gepraat, en allemaal willen ze de situatie deblokkeren. In het voorjaar ga ik een uitgebreid pakket voorleggen over migratie. Daarbij gaat het vooral om de hervorming van het Dublin-systeem en de organisatie van de asielprocedures op Europees niveau. De Dublin-verordening bepaalt dat de landen waar vluchtelingen aankomen moeten instaan voor asielprocedures en opvang. Dat is ronduit onrechtvaardig voor landen zoals Italië, Spanje en Griekenland.

Als je de beelden ziet van overvolle Griekse vluchtelingenkampen maakt Europa een beschamende indruk.

Von der Leyen: De Europese Commissie staat in contact met de Griekse regering. We geven de benodigde acute hulp.

De voorzitter van de Duitse groenen, Robert Habeck, vindt dat we de kinderen uit de Griekse kampen moeten halen. Wat vindt u daarvan?

Von der Leyen: Als voorzitter van de Europese Commissie kan ik me niet mengen in de Duitse politiek. Ik vind het belangrijk dat Europa een duurzame oplossing bereikt, die de bescherming van onze grenzen verenigt met een menselijke migratiepolitiek.

In Brussel wordt u gezien als Commissievoorzitter bij de gratie van de Duitse bondskanselier Angela Merkel. Maar in Berlijn leeft het gevoel dat u nauwe banden hebt met de Franse president Emmanuel Macron, die u uiteindelijk uw baan heeft bezorgd. Bent u aan hem gebonden?

Von der Leyen: Ach wat. Het mooie van de afgelopen weken was dat ik in het Europees Parlement mijn eigen meerderheid verworven heb. In juli werd ik nog verkozen met een heel kleine meerderheid van negen stemmen. Daarna heb ik meteen rechtstreekse gesprekken gevoerd met afgevaardigden, urenlang. Ik heb geen interviews gegeven…

Wat heet: u hebt zich opgesloten in een bunker.

Von der Leyen: Maar die focus op het interne werk en op het Parlement heeft geloond. We hebben in die periode deze Commissie samengesteld en het werkprogramma verfijnd, met als resultaat dat ik na vier maanden een brede meerderheid heb voor mijn team. Tegelijk geniet ik het vertrouwen van de staatshoofden en regeringsleiders. Anders hadden ze zich niet eensgezind achter het doel van de klimaatneutraliteit geschaard.

Het lijkt alsof Macron de pen heeft gevoerd bij uw programma: klimaatbescherming, een Europees minimumloon, het werkloosheidsverzekeringsstelsel…

Von der Leyen: Niet zo snel. De klimaatbescherming wordt door nog 26 andere EU-lidstaten ondertekend. En u mag van mij zeggen wat u wilt, maar ik heb in Duitsland het eerste minimumloon ingevoerd in de verpleging. Het werkloosheidsverzekeringsprincipe is dan weer niets anders dan datgene waarmee we in Duitsland met succes de harde jaren na de crisis van 2008 zijn doorgekomen. Ik heb er als minister van Werk goede ervaringen mee opgedaan.

De EU kan zich naar buiten toe alleen sterk tonen als ze met zichzelf in het reine is. Het tegendeel is waar. Zelfs basiswaarden als de persvrijheid staan op de helling – kijk naar Polen en Hongarije. Hoelang wilt nu nog toekijken?

Von der Leyen: We kijken absoluut niet machteloos toe. Ook in het geval van Polen en Hongarije zeggen we duidelijk: een van de belangrijkste fundamenten van de EU is de bescherming van de rechtsstaat, en we gebruiken alle procedures die we daarvoor hebben als de dingen verkeerd dreigen te lopen. Uiteindelijk oordeelt het Europees Hof van Justitie. Wat ik aan onze lidstaten waardeer: ze accepteren dat, weliswaar zeer tegen hun zin en soms met verbeten woede, maar ze accepteren het als de rechtsstaat spreekt. Ook dat is een reden om trots te zijn op Europa.

Ursula von der Leyen

1958: geboren in Elsene, woont tot haar dertiende in België

1977: studie economie (Göttingen, Münster, Londen)

1980-1987: studie geneeskunde (Hannover)

1986: trouwt en krijgt zeven kinderen

1992: verhuist naar de VS

1998: wordt onderzoeker aan de universiteit van Hannover

2004: deelstaatminister van Sociale Zaken, Vrouwen, Gezin en Gezondheid in Niedersachsen

2005: minister van Gezin in de federale regering-Merkel

2009: minister van Werk in Merkel II

2013: minister van Defensie in Merkel III en IV

2019: wordt op 1 december de eerste vrouwelijke voorzitter van de Europese Commissie

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content