Racistische terreur in Duitsland brengt AfD in het vizier

De racistische moorden in de Duitse stad Hanau doen vragen rijzen over de schuld van de rechts-radicale partij AfD. Verklaart het de tik die de partij bij de verkiezingen in Hamburg kreeg?

Afgelopen maandag werd in het Keulen en Düsseldorf Rosenmontag gevierd, traditioneel het slotakkoord van het Duitse carnaval.

De sfeer was er, nog voor een bestuurder tweehonderd kilometer oostelijker dertig carnavalisten overhoop reed, al een stuk minder feestelijk dan anders. Zowel in Keulen als in Düsseldorf – dé carnavalssteden bij uitstek – werd tijdens de parade een duidelijk statement gemaakt tegen extreemrechts.

‘Van woorden komen daden’, zo stond op een van de carnavalswagens in Düsseldorf te lezen. De wagenbouwer doelde daarmee op de racistische moordpartij in de stad Hanau, die eerder vorige week aan negen migranten het leven had gekost. Zonder het expliciet te maken, vertolkte de wagenbouwer met die boodschap ook een idee dat bij nogal wat Duitsers leeft: minstens indirect zijn zulke terreurdaden een gevolg van de migratievijandige woorden van de rechts- radicale partij AfD.

Het kon en mocht in Düsseldorf ook wat explicieter. Door de straten paradeerde maandag eveneens een karikatuur van Björn Höcke van de AfD, de meest radicale onder de radicalen. Höcke bolde door de stad met een gestrekte rechterarm, omhoog gehouden door de karikaturen van twee politici uit de deelstaat Thüringen, Mike Mohring (CDU) en Thomas Kemmerich (FDP). De politici en hun partijen kwamen begin deze maand onder vuur te liggen omdat ze met de partij van Höcke hadden samengewerkt.

‘Grote strijd’

Klopt met Björn Höcke en zijn gevolg het fascisme weer aan de deur? En mag zijn partij mee verantwoordelijk worden geacht voor de steeds langer wordende lijst van terroristische aanslagen door rechtse extremisten?

In een bijzonder scherpe opinie voor Der Spiegel beantwoordde de schrijver en journalist Markus Feldenkirchen die vragen zonder de handrem op. ‘De AfD heeft ervoor gezorgd dat racistische en etnische ideeën opnieuw maatschappelijk aanvaardbaar zijn geworden’, zo schreef Feldenkirchen. ‘Twee dagen voor Hanau goochelde Björn Höcke tijdens een Pegida-manifestatie in Dresden opnieuw met begrippen als de “grote strijd” die we gezamenlijk moeten “doorstaan” en “zegevierend moeten beëindigen”. Er is misschien geen direct bewijs dat Höcke en zijn broeders de moordenaars tot handelen hebben gemotiveerd. Maar hun racisme is duidelijk. Door de republiek af te schilderen als een ziek systeem waartegen men zich moet verdedigen, creëren ze een klimaat dat geweld als een daad van zelfverdediging legitimeert.’

Feldenkirchen was zeker niet de enige die de link durfde te leggen. Zowel linkse als eerder conservatieve politici lieten na de aanslag in Hanau optekenen dat extreemrechtse terreur ook een gevolg is van een klimaat dat door de AfD is geschapen.

Maar of dat allemaal veel indruk maakt op de kiezers van die partij?

Helemaal uitgesloten is dat niet. Volgens de ‘Trendbarometer’ van het peilingbureau Forsa zakte de AfD tussen begin en eind vorige week twee procentpunt. De tendens wordt ook bevestigd door een echte peiling: de deelstaatverkiezing in Hamburg, afgelopen zondag.

Kiesdrempel

Die verkiezing draaide, met meer dan zestig procent van de stemmen, uit op een eclatante overwinning voor de regerende rood-groene coalitie. Veel minder reden tot feest was er bij de Hamburgse AfD. De partij verloor hier, anders dan bij andere recente Duitse deelstaatverkiezingen, licht tegenover de vorige verkiezingen en deed het ook opmerkelijk minder goed dan in peilingen voorspeld. Met een score van 5,3 procent zakte de AfD nét niet onder de kiesdrempel.

Of dat zwakke resultaat een gevolg is van de racistische moorden enkele dagen eerder, is uiteraard niet met zekerheid te zeggen. Verschillende commentatoren hebben al opgemerkt dat de Hamburgse AfD in absolute cijfers géén kiezers verloor.

Dat de partij niettemin achteruitging, is te verklaren door de opkomst, die aanzienlijk hoger was dan vijf jaar geleden. Mogelijk is, meer dan het verlies van de AfD, vooral die hogere opkomst te begrijpen als een gebaar van afkeer tegen racisme en/of racistisch geweld.

In het – bijzonder grote – linkse kamp in Hamburg werd die kleine nederlaag van de AfD alvast even fel gevierd als de eigen overwinning.

Maar of dat wel zo verstandig was?

De Süddeutsche Zeitung plaatste een groot vraagteken bij dat triomfalisme. Dat de AfD, ondanks Hanau, ondanks de moord op CDU-politicus Walter Lübcke, en ondanks Björn Höcke ook in Hamburg nog altijd leeft, is volgens de krant helemaal geen reden tot juichen. ‘Dat triomfalisme is koren op de molen van de AfD omdat het haar wij-tegen-de-restgevoel nog versterkt. Bovendien maak je van hun kiezers op die manier buitenstaanders, wat de dialoog alleen maar verder zal bemoeilijken.’