Poolse premier valt EU frontaal aan en laakt ‘activistische’ rechters
In een felle toespraak voor het Europees Parlement heeft de Poolse premier Mateusz Morawiecki het veelbesproken arrest van het Grondwettelijk Hof in Warschau verdedigd. ‘In godsnaam, de grondwettelijke hoven in de lidstaten van de Europese Unie hebben het recht om te controleren of de uitvoering van het EU-recht gebeurt binnen de bevoegdheden die door die lidstaten toebedeeld werden. De EU zal heus niet uiteenvallen als we erkennen dat onze juridische systemen verschillen.’
Het Poolse Grondwettelijk Hof oordeelde onlangs dat delen van het recht van de EU niet compatibel zijn met de Poolse grondwet. Het arrest doet de Unie op haar grondvesten daveren, want voor het eerst stelt een nationaal hof de voorrang van het Europees recht in vraag. Het gaat om het voorlopige hoogtepunt in het conflict tussen Brussel en Warschau over de rechtsstaat in Polen.
Morawiecki kwam het arrest en de kijk van zijn regering op de verhouding tussen nationaal en Europees recht dinsdag verdedigen in het Europees Parlement. In een toespraak die meer dan een halfuur duurde, beet hij fel van zich af. ‘De Europese Unie is geen staat. Er zijn 27 lidstaten, en die zijn allen soeverein. Het zijn die lidstaten die beslissen welke competenties naar de EU gedelegeerd worden. Daarin heeft het EU-recht voorrang, maar heel veel zaken blijven de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten.’ Hij hekelde het ‘fait accompli’ en het ‘activisme’ van Europese rechters die van de EU een ‘centraal gestuurde instelling (maken) die haar provincies kan zeggen wat ze moeten doen’.
Met enkele ‘citaten’ die volgens Morawiecki van grondwettelijke hoven van andere lidstaten afkomstig zijn, probeerde de Poolse premier zijn fundamentele punt kracht bij te zetten, namelijk dat de primauteit van het EU-recht niet kan gelden in grondwettelijke zaken. ‘Ik zie aan uw gezichten dat u het niet met mij eens bent’, zei hij tegen de parlementsleden.
Bezorgde Von der Leyen
Voor Morawiecki het woord nam, herhaalde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar bezorgdheid over Polen. ‘Het is de eerste keer ooit dat een nationale rechtbank oordeelt dat de Europese verdragen niet compatibel zijn met de nationale grondwet. Dit arrest heeft grote gevolgen voor de mensen in Polen, want het ondermijnt de bescherming van de onafhankelijkheid van rechters. En zonder die onafhankelijkheid staan de rechten van de mensen op het spel.’
De Commissie is het arrest nog zorgvuldig aan het analyseren, maar zal als hoedster van de verdragen een initiatief nemen, zei von der Leyen. ‘Ik betreur dat we ons in deze situatie bevinden. Maar ik was en blijf voorstander van dialoog. Deze situatie móét worden opgelost. We willen een sterk Polen – een Polen dat zijn plaats heeft in Europa.’ Morawiecki was het daar alvast mee eens. ‘Europa is onze keuze, onze plaats. We willen nergens anders heen.’
Verhofstadt: ‘Sinister spel’
‘Het sinistere spel dat u speelt is heel erg duidelijk’, beet Guy Verhofstadt (Open VLD) hem toe. ‘U installeert een gepolitiseerd Grondwettelijk Hof. En wanner het Europees Hof van Justitie daar kritiek op heeft, laat u via dat Grondwettelijk Hof beslissen dat het EU-Hof geen legitimiteit meer heeft.’ Volgens Verhofstadt ging Morawiecki tijdens zijn toespraak niet in op de kern van het veelbesproken arrest van 7 oktober, namelijk dat artikelen 1 en 19 van het Europees verdrag een inbreuk zouden vormen op de Poolse grondwet. ‘Toen uw land in 2004 het verdrag ondertekende, hebt u die artikelen wel degelijk aanvaard. Het is trouwens precies omwille van deze twee artikelen – die het ‘steeds hechter verbond’ in Europa en de centrale rol van het EU-Hof omschrijven – dat de harde brexiteers destijds uit de Unie wilden.’
Volgens Kathleen Van Brempt (Vooruit) is Morawiecki compleet ongeloofwaardig omdat hij probeert te doen alsof er een meningsverschil is tussen Polen en de rest van de Europese Unie. ‘Uiteraard zijn er heel wat verschillen in hoe we onze democratie en onze rechtssystemen organiseren. Maar de principes waarop die democratie en rechtsstaat gebouwd zijn, blijven dezelfde. De Poolse regering moet dat respecteren. Daartoe heeft ze zich verbonden toen Polen zich aansloot bij de Europese Unie,’ zegt ook Van Brempt.
Tom Vandenkendelaere (CD&V) wil dat de Commissie alle juridische instrumenten gebruikt die ze tot haar beschikking heeft, maar benadrukt dat politieke meningsverschillen niet enkel via rechtszaken kunnen worden opgelost. ‘Het is onze plicht om een duidelijk signaal te geven aan de Poolse bevolking dat Europa zich achter hen schaart. (…) We moeten juridisch de primauteit van het Europees recht blijven verdedigen om te vermijden dat de rechtsstaat in Polen verder ontmanteld wordt. Maar het is ook nu aan onze Europese leiders om deze moeilijke politieke knoop door te hakken.’
EVP-fractieleider Manfred Weber lichtte zijn kritiek eerder op de dag al toe in een interview met Morgenmagazin op de ZDF. Dat Polen die huisregels van de EU in vraag stelt en niet langer respecteert, is wat de Duitser betreft ‘een onrechtstreekse exit’ uit de EU. Maar hij meent tegelijk dat de Europese Unie ook in de eigen voet schiet met de discussie rond de rechtstaat. ‘Wie zich daar het meest om verheugt is Vladimir Poetin.’ De Russische president wil namelijk de rechtstaat afbouwen en wil een zwakke Europese Unie, klonk het. ‘En daarom moeten we de Poolse vrienden ook vragen: is dat echt jullie bedoeling? Of zullen we bij elkaar blijven, om samen de uitdagingen van onze tijd aan te pakken?’
Verhofstadt eindigde zijn interventie in het parlement met een verwijzing naar het boek ‘Mars der dwaasheid’ van Barbara Tuchman. ‘Daarin lezen we dat relatief eenvoudige beslissingen elkaar opvolgden, genomen door het ego van de grote machtsspelers die niet beseffen welke ramp ze op het einde van de rit afroepen. Kom daarom op uw beslissingen terug en eindig uw mars der dwaasheid.’