Opnieuw een Belg: hoe Charles Michel het toch tot president van Europa schopte

De puzzel is gelegd: Charles Michel wordt de nieuwe voorzitter van de Europese Raad, in de volksmond de president van Europa. Professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) vindt het opvallend hoeveel de West-Europese landen in de wacht weten te slepen.

Hoe meer je naam genoemd wordt bij onderhandelingen over de verdeling van de topjobs, hoe slechter je kansen, zo wil het cliché. Of omgekeerd gesteld: hoe minder je naam valt, hoe beter.

Die regel gaat duidelijk niet op voor Charles Michel (MR). De Belgische premier werd al dagen hardnekkig genoemd voor een Europese topfunctie en schoot dinsdagavond ook raak: op 1 december volgt hij de Pool Donald Tusk op als nieuwe voorzitter van de Europese Raad, het hoofd van de Europese diplomatie.

West-Europese hegemonie

Dat vijf jaar na Herman Van Rompuy opnieuw een Belg zogenaamd ‘president van Europa’ wordt, vindt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven) hoogst verrassend.

‘Blijkbaar heeft geografische spreiding dan toch geen rol gespeeld bij de verdeling van de topfuncties, aangezien het voorzitterschap van de Europese Commissie naar een Duitse gaat (Ursula von der Leyen werd voorgedragen, nvdr.) en het vicevoorzitterschap naar een Nederlander (Frans Timmermans).

‘Bovendien is de aftredende Commissievoorzitter (Jean-Claude Juncker) een Luxemburger. Als je weet dat er 28 lidstaten zijn, moet je toch vaststellen dat de West-Europese landen veel in de wacht slepen.’

Hoe heeft Charles Michel dan toch het voorzitterschap van de Europese Raad weten binnen te halen? Van Hecke: ‘Het werd duidelijk dat die functie bij de liberalen, die de derde grootste familie in het Europees parlement zijn en voor het eerst mee aan de onderhandelingstafel zaten, terecht zou komen, nadat de sociaaldemocraat Frans Timmermans noch de Duitse christendemocraat Manfred Weber aanspraak konden maken op de absolute topjob van Commissievoorzitter. Met Ursula von der Leyen wordt dat toch iemand van de Europese Volkspartij (EVP), terwijl Timmermans eerste vicevoorzitter wordt.’

‘In het nadeel van Michel speelde nog dat hij een man is, maar ook daar profiteert hij van de benoeming van Von der Leyen als Europese Commissievoorzitter. Wellicht was er, vooral in Oost-Europa, wel wat tegengas voor Michel, maar dat is het spel van geven en nemen. Je kan niet op alle terreinen winnen. De zogenaamde Visegrad-landen hebben al kunnen verhinderen dat Frans Timmermans voorzitter van de Europese Commissie wordt.’

Geen Spitzenkandidaat

Een belangrijke conclusie vindt Van Hecke het failliet van het Spitzenkandidaten-systeem. Dat bestaat erin dat elke politieke fractie voor de verkiezingen een topkandidaat naar voren schuift voor het Europese Commissievoorzitterschap, en dat daar vervolgens bij de verdeling rekening mee wordt gehouden. Quod non, dus.

Voor de EVP, de grootste fractie, was Manfred Weber de Spitzenkandidaat, voor de sociaaldemocraten Frans Timmermans. Bij de liberalen was dat – zij het minder uitgesproken – de Deense Margrethe Vestager. ‘Iedereen bleef dat systeem steunen, behalve de Franse president Emmanuel Macron. Maar is wat er nu uit de bus komt, zoveel beter?,’ vraagt Van Hecke zich af.

De vraag is nu of Von der Leyen straks ook voldoende steun zal krijgen in het Europees Parlement, waar gestemd wordt over haar voordracht. Die stemming is geheim. Van Hecke vermoedt van wel.

‘De christendemocraten, de sociaaldemocraten en de liberalen hebben een meerderheid. Allicht bestaat er een ruime consensus over Von der Leyen. Ik verwacht dat ze genoeg steun zal krijgen, al blijft dat afwachten. Er is geen tweede ronde, dus als ze het niet haalt, gaan we terug naar af.’

Evenwicht

De Duitse minister van Defensie Von der Leyen en de Spaanse sociaaldemocraat Josep Borrell Fontelles, die Federica Mogherini opvolgt als Hoge Vertegenwoordiger van het buitenlands beleid van de EU, zijn twee namen die – in tegenstelling tot Michel – tot 48 uur geleden wel amper over de tongen gingen.

Van Hecke: ‘Borrell is naar voren geschoven door de Spaanse premier Pedro Sanchez. Zijn benoeming is ook de reden waarom Sanchez uiteindelijk afstapte van het Spitzenkandidaten-systeem. Von der Leyen is voor het grote publiek misschien een nobele onbekende, maar in het verleden viel haar naam reeds als mogelijke EVP-Spitzenkandidaat. In Duitsland werd ze ook al genoemd als opvolger van bondskanselier Angela Merkel.’

‘Voor sommigen kloppen de clichés dus niet, voor anderen wel. Die verdelingsoefening is van zo’n grote complexiteit, dat ze amper te voorspellen is’, aldus Van Hecke. ‘De verklaring ervoor moet gezocht worden in het evenwicht.’

‘De EVP wist dat ze geen aanspraak kon maken op twee absolute topjobs. En de socialisten hadden wellicht ook op meer gehoopt, maar komen er met de Hoge Vertegenwoordiger en de eerste vicevoorzitter van de Europese Commissie ook niet slecht vanaf. Bovendien leveren ze wellicht nog voor 2,5 jaar de voorzitter van het Europees Parlement, met de Italiaan David Sassoli. De volgende 2,5 jaar zouden naar Weber kunnen gaan.’