Duitsland stevent af op een razend spannende bondsdagverkiezingen. Als een duivel uit een doosje zijn de sociaaldemocraten aan een onmogelijk geachte opmars bezig.
DasTriell. Geen duel, maar een driegevecht. Zondagavond namen voor de eerste keer drie Duitse kanselierskandidaten deel aan een verkiezingsdebat. Een woordenwedloop die de campagne naar aanloop van de stembusgang op 26 september helemaal op gang trapt. Armin Laschet (CDU/CSU – samen Union), Olaf Scholz (SPD) en Annalena Baerbock (Grünen) staan te trappelen om het roer van de afscheidnemende Angela Merkel (CDU) over te nemen.
En of het erom spant. De peilingen voorspellen een politieke aardverschuiving die het Duitse politieke landschap – en dus ook het Europese – aanzienlijk door elkaar zal schudden. Begin februari, enkele weken nadat Laschet het tot nieuwe voorzitter van de christendemocraten schopte, konden die met 36 procent van de stemmen dubbel zoveel mensen overtuigen als de eerste achtervolger Die Grünen. Enkele procentpunten lager zaten de sociaaldemocraten in het slop. De liberale FDP, de radicaal-rechtse AfD en de radicaal-linkse Die Linke kwamen niet in het stuk voor.
Een kleine acht maanden later ziet het er wel even anders uit. De christendemocraten zijn onder de auspiciën van Laschet dertien procentpunten kwijtgespeeld en lijken hun status van Volkspartei kwijt. Laschet weet moeilijk te overtuigen en blijkt niet in staat om zich op cruciale momenten een kanseliersstatus aan te meten. Aanvankelijk werd het Union-vacuüm door groenen opgevuld, maar Baerbock geraakte wegens een resem schandaaltjes in het defensief. Lachende derde is Scholz, die met zijn partij intussen van de derde naar de eerste stek is opgeklommen. En intussen stijgt ook de FDP richting hun op één na beste score ooit.
Coalitiepuzzel
Volgens de huidige stand van zaken zijn er voor de eerste keer in lange tijd opnieuw minstens drie partijen nodig voor een meerderheid. Uit de meest recente rondvraag van peilingbureau INSA in opdracht van boulevardblad Bild blijkt dat er vijf coalitiemogelijkheden zijn. Zo is er een verkeerslichtcoalitie (SPD, Groenen en FDP), een Duitslandcoalitie (CDU/CSU, FDP en SPD), en een Keniacoalitie (SPD, CDU/CSU en Groenen), Rot-Rot-Grün (SPD, Linke en Groenen) en de Jamaica-coalitie (CDU/CSU, de Groenen en FDP). Kortweg hebben de SPD en de Groenen vier op vijf kansen op regeringsdeelname, de CDU/CSU en de FDP drie op vijf.
Met mij als bondskanselier zou er nooit een coalitie bestaan waar Die Linke deel van uitmaken. Dat blijft bij Scholz evenwel een open vraag.
Maar zo simpel liggen de verhoudingen niet. Wie er op 26 september de grootste partij wordt, zal veel bepalen. De grootste partij heeft niet alleen het initiatiefrecht, maar levert – zo wil althans de traditie – ook steeds de kanselier. De kleinere regeringspartijen staan bekend als de zogenaamde junior partner. Dat is echter geen evidente positie. Wat de liberalen of socialisten ook in de regeringen-Merkel wisten te bewerkstelligen, vrijwel steeds wist de bondskanselier met de pluimen te gaan lopen. De FDP verdween in 2013 zelfs onder de kiesdrempel nadat het vier jaar met Merkel had samengewerkt. Het gaat er met andere woorden om het gezicht van de Bondsregering te kunnen leveren.
Vraag is in dat opzicht of de CDU/CSU wel tweede viool wil spelen. In de naoorlogse geschiedenis van (West-)Duitsland leverden de christendemocraten ofwel de bondskanselier of zaten ze in de oppositie. Het lijkt onwaarschijnlijk dat zich ditmaal kunnen verzoenen met een rol in de schaduw. Ook voor de FDP is een coalitie niet altijd even evident – zeker niet met de groenen en de sociaaldemocraten in de regering. Voorzitter Christian Lindner heeft meermaals aangegeven niet te willen samenwerken met een rode of groene bondskanselier. Maar de FDP zit al acht jaar in de oppositie en Lindner heeft er alle belang bij – ook om zelf te kunnen overleven – om ditmaal niet uit de boot te vallen. ‘Dabei sein ist alles‘, titelt de Frankfurter Allgemeine Zeitung maandag.
Geen experimenten
Het is dus knokken om in de laatste weken nog enkele procentpunten en zetels van elkaar af te pitsen. Tijdens het Triell bleef het beleefd. Bij aanvang wilde geen enkele van de drie kandidaten op de vraag ingaan waarom zijn of haar tegenstander geen kanselier mocht worden.
Daarna werd het pittiger. Vooral Laschet probeerde zijn electorale teloorgang met een assertieve houding om te keren – met wisselend succes. Baerbock wist op haar beurt vooral te overtuigen op het klimaatthema. Scholz ten slotte probeerde zo weinig mogelijk controversiële uitspraken te doen om het momentum niet te verliezen.
Scholz wil bijvoorbeeld niet ingaan op de uitdagende vraag of hij Rot-Rot-Grün bij voorbaat uitsluit. Vooral de CDU voert al jarenlang campagne met de defensieve slogan Keine Experimente. Met andere woorden profileren de christendemocraten zich als de beste garantie op een regering zonder de radicaal-linkse Die Linke. Scholz kan zo’n samenwerking evenwel moeilijk uitsluiten. Ruim anderhalf jaar geleden verloor de centrumpoliticus de voorzittersverkiezingen in zijn partij van het eerder links georiënteerde duo Saksia Esken en Norbert Walter-Borjans. Een vleugel waar hij rekening mee moet houden. Bovendien lijkt de linkerflank van het politiek spectrum voor de eerste keer in lange tijd meer stemmen te zullen halen dan de rechterflank.
Scholz heeft er dus baat bij om zich op de vlakte te houden. In de debatten is het strategische centrum – iets waar Merkel als geen ander een neus voor had – de place to be. De sociaaldemocraat, de enige met regeringservaring op het federale niveau, tracht te laveren tussen lef en behoudsgezindheid. Laschet zit in een lastig parket. Kritiek op het recente werk van Scholz is moeilijk, aangezien zijn eigen partij deel uitmaakt van de Bondsregering. Het is ietwat pijnlijk om zien hoe Beiers minister-president en voorzitter van de CSU (de zusterpartij van de CDU) Laschet blijft ondersteunen, terwijl de twee enkele maanden geleden nog vechtend over straat rolden om het kandidaat-kanselierschap in de Union uit de brand te slepen.
Merkel
In de campagne, die nog onder stoom moet komen, loert Merkel steeds om de hoek. Uit rondvragen blijkt nog steeds dat de bondskanselier met voorsprong de populairste politica van het land blijft. Na zestien jaar aan het hoofd van de federale regering weten heel wat mensen niet eens meer hoe het onder Gerhard Schröder, laat staan Helmut Kohl, was.
Voor de kanselierskandidaten is een trendbreuk dus niet aan de orde. Wel integendeel. Scholz verscheen met de befaamde Merkel-ruit, de manier waarop ze haar handen steeds vasthoudt, op de cover van het magazine van de Süddeutsche Zeitung. In het vrouwentijdschrift Emma kwamen zowel Scholz als Laschet met een advertentie waarin ze zichzelf als Bundeskanzlerin omschrijven.
Een snelle peiling die op het Triell gaf Scholz als winnaar aan, gevolgd door Baerbock en Laschet. Maß und Mitte zonder kleine foutjes loont. 47 procent van de Duitsers zien hem als de meest geschikte kanselier. Laschet en Baerbock volgen op verre afstand met respectievelijk 24 en 20 procent. In 2005 wist toenmalig kanselier Gerhard Schröder (SPD) tijdens de laatste weken van het kanselierschap zijn enorme achterstand op Angela Merkel ei zo na in te halen. Vandaag is het Scholz die lijkt af te stevenen op een comeback zonder weerga.
Dat wil Merkel niet zomaar laten gebeuren. Dinsdag wierp ze zich voor de eerste keer openlijk in de verkiezingsstrijd. In niet mis te verstane woorden gaf ze Laschet de ruggesteun die hij zo hard nodig heeft: ‘Wanneer men zich op mij beroept, is er wel een groot verschil. Met mij als bondskanselier zou er nooit een coalitie bestaan waar Die Linke deel van uitmaken. Dat blijft bij Scholz evenwel een open vraag. Er bestaat dus een fundamenteel onderscheid tussen mij en hem als het over de toekomst van Duitsland gaat.’ De debatten zijn geopend.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
