Merkel biedt Orbán en Kaczynski uitweg om terug te krabbelen

Orban kust de hand van Merkel
Kamiel Vermeylen

De Europese meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds lijken gered. Woensdag bereikten Polen, Hongarije en Duitsland een compromis over de koppeling tussen het respect voor de rechtsstaat en de toewijzing van Europese miljarden. Charles Michel wrijft zich in de handen.

Ruim twee weken geleden gingen Polen en Hongarije in het verzet tegen de nieuwe Europese zevenjarenbegroting en het Next Generation EU. Beide landen blokkeerden de twee pakketten, samen goed voor meer dan 1800 miljard euro, omdat ze niet te spreken waren over een koppeling tussen het respect voor de rechtsstaat en de Europese fondsen. Die koppeling werd voorlopig door de lidstaten goedgekeurd met gekwalificeerde meerderheid, waardoor Polen en Hongarije niet bij machte waren om de boel te stil te leggen.

De rest van de lidstaten zag de dubbele bui al hangen: zonder Europese meerjarenbegroting zouden heel wat programma’s volgend jaar op zwart zaad gezet worden. En zonder Next Generation EU – met daarin het herstelfonds – wordt het economisch herstel na de coronacrisis een pak moeilijker.

De afgelopen dagen vonden er op het hoogste niveau gesprekken plaats tussen Polen, Hongarije en Duitsland, dat tot het einde van het jaar het roterend voorzitterschap van de Europese Raad en de Raad van de Europese Unie bekleedt. De drie kwamen gisterenmiddag tot een compromis, een samenraapsel van voorstellen die reeds in juli door voorzitter van de Europese Raad Charles Michel werden opgeworpen.

Ondanks enkele randvoorwaarden blijft het mechanisme in principe met hier en daar een weerhaak die het raderwerk zeker in het begin aardig kan vertragen.

Aan de inhoud van de koppeling, het Next Generation EU-pakket en de Europese meerjarenbegroting wordt niet getornd. De nieuwe tekst bevestigt dat de koppeling enkel van toepassing is wanneer het effectief gaat om Europese middelen. Een inbreuk op vlak van migratie of levensbeschouwelijke thema’s kan via het nieuwe mechanisme niet tot financiële sancties leiden.

Hoewel bovenstaande niet in de vorige versie vervat was, maakten Polen en Hongarije daarover heel wat misbaar. De expliciete verduidelijking maakt dat Hongaars premier Viktor Orbán en zijn Poolse collega Mateusz Morawiecki de nieuwe tekst gemakkelijker aan het thuispubliek verkocht kunnen krijgen.

Weerhaken

Wel hebben Hongarije en Polen enkele bijkomende bepalingen afgedwongen die de omkadering van de koppeling veranderen. Een lidstaat kan de nieuwe verordening door het Europees Hof van Justitie laten aftoetsen in een poging tot nietigverklaring – ook dat was trouwens reeds mogelijk. Maar vooraleer Luxemburg een uitspraak doet, mag de Commissie niet verder werken aan de specifieke manier waarop het mechanisme geactiveerd wordt.

Op zich is dat geen slechte zaak: indien het Hof een uitspraak doet, is de zaak meteen ontdaan van een schijn van politieke partijdigheid. Formuleert Luxemburg aanbevelingen, dan kan Brussel die bovendien meenemen. Europese diplomaten geloven echter niet dat een procedure voor het Hof veel kans maakt.

Ook dat is voor Orbán een handigheid. Gelijkaardige procedures nemen voor het Hof in Luxemburg gemiddeld 14,4 maanden in beslag. Het mechanisme is dus niet voor meteen wanneer de regeringsleider of zijn Poolse collega in het verweer gaat. En dat kan wel eens goed van pas komen.

In Hongarije staan er in 2022 parlementsverkiezingen voor de deur, de premier moet dus niet vrezen voor de weerslag van financiële sancties op de verkiezingscampagne of het resultaat van de stembusgang. Ook het zogenaamde noodremmechanisme – waarmee een lidstaat een sanctievoorstel van de commissie tot een totaal van drie maanden kan uitstellen – blijft overeind.

Valt één kaart, dan stort het huisje in elkaar. En dat is net wat Charles Michel en Angela Merkel – voor haar is dit haar grote Europese afscheidstournee – de komende dagen willen vermijden.

Tot slot blijft er een noodremmechanisme voorzien, min of meer naar het voorbeeld van de alarmbelprocedure in Next Generation EU. Als één lidstaat tijdens het sanctionerend proces aan de alarmbel trekt, dan wordt de kwestie voor een maximale periode naar het niveau van de staatshoofden en de regeringsleiders getrokken. Ook dat is niet nieuw, maar biedt voor de lidstaat in kwestie wel een levenslijn aan om het proces te vertragen.

Ondanks enkele randvoorwaarden blijft het mechanisme in principe met hier en daar een weerhaak die het raderwerk zeker in het begin aardig kan vertragen. Veel zal afhangen van de politieke wil van de Europese Commissie en de lidstaten om doortastend op te willen treden.

Politieke doorbraak

Toen het nieuwe compromis woensdagmiddag aan de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten werd voorgesteld, stootte het plan nauwelijks op verzet. Witte rook op de Europese top in Brussel is echter geen garantie. Het respect voor de rechtsstaat is gekoppeld aan de meerjarenbegroting en Next Generation EU, die op hun beurt gekoppeld zijn aan middelen voor de Europese Green Deal die op de agenda staat.

Vermoedelijk gaan enkele landen die de afgelopen maanden van een sterke koppeling een halszaak hebben gemaakt nog enkele pikante toevoegingen eisen. Want niet alleen in Hongarije, maar ook in Nederland staan er weldra verkiezingen voor de deur.

Valt één kaart, dan stort het huisje in elkaar. En dat is net wat Charles Michel en Angela Merkel – voor haar is dit haar grote Europese afscheidstournee – de komende dagen willen vermijden. De twee zijn er op gebrand om 2020 alsnog op een goede manier af te sluiten. Als ze dit jaar een akkoord kunnen vinden over de meerjarenbegroting, Next Generation EU, het respect voor de rechtsstaat, ambitieuze klimaatdoelstellingen en de brexit, dan mogen de twee een bescheiden glaasje klinken op het resultaat.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content