Johan Van Overtveldt (N-VA): ‘We mogen aan het klimaatprobleem geen financiële kater overhouden’

Woensdagmiddag stemde het Europees Parlement voor de Green Deal die de Unie tegen 2050 klimaatneutraal moet maken. Voormalig minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) blijft met heel wat vragen zitten over het financiële plaatje.

‘1.000.000.000.000.000.000 euro. Eén triljoen, duizend miljard. Zoveel wil de Europese Unie besteden aan de Green Deal‘, zegt Johan Van Overtveldt, voorzitter van de parlementaire begrotingscommissie in het Europees Parlement. ‘Als je weet dat de jaarlijkse begroting van de EU om en bij de 170 miljard bedraagt, dan is dat geen kattenpis’.

Helemaal gelukkig is Van Overtveldt niet met het huidige voorstel. Teveel onduidelijkheid, onuitgewerkte financiering, spilzucht, voluntarisme … Het zijn de grootste gevaren voor het ambitieuze plan dat de Europese Commissie op 11 december 2019 voorstelde om de Europese Unie tegen 2050 volledig klimaatneutraal te maken

Ontkennen dat een ingreep dringend en onontbeerlijk is om de klimaatverandering af te remmen en de overgang naar een duurzame kringloopeconomie soepel te doen verlopen, is niet aan de orde. ‘Het is een eerste stap, maar dan ook niet meer dan dat’, zegt Ryszard Legutko, Europees fractieleider van de voormalige minister van Financiën. Van Overtveldt is zelf positiever: ‘Ook voor Vlaanderen belooft de Green Deal heel wat goeds. Maar alles staat of valt met een passende financiering.’

Perverse gevolgen

En daar wringt het schoentje. Van Overtveldt: ‘Er is grote verwarring over de spreiding van het geld. Gaat het nu over zeven jaar of over tien jaar? Vicevoorzitter van de Europese Commissie Frans Timmermans gaat alleen in op wat de Europese begroting voorziet de komende zeven jaar, 100 miljard. Voor de omslag naar een schonere economie voegt de Commissie bovenop dat geld nog eens 7,5 miljard, op te hoesten door de lidstaten, om de meest kwetsbare gebieden bij te springen’.

Dat heeft soms perverse gevolgen. Timmermans rekent erop dat met dat geld 30 tot 50 miljard gegenereerd wordt om nieuwe vaardigheden en toekomstgerichte banen te scheppen. Maar welke staten gaan het meest profiteren van de extra 7,5 miljard ? Polen krijgt bijna 2 miljard omdat het voor 80 % afhankelijk is van steenkool. Een duidelijk geval van uitkoop: in ruil voor een forse brok verwacht de Commissie dat Polen zich nu inschikkelijker gaat opstellen en de klimaatneutraliteit tegen 2050 mee zal onderschrijven.

Maar gek genoeg krijgt ook Duitsland 877 miljoen uit de pot – een land, dat net als Nederland, de landenbijdrage aan de Europese begroting op een procent van het bruto binnenlands product wil bevriezen. En uitgerekend vanwege Merkels Energiewende is Duitsland weer overgeschakeld op nieuwe steen- en bruinkoolcentrales. Het wordt dus beloond voor een onvoorbereide omschakeling. Ter vergelijking: voor België is 68 miljoen voorzien, een habbekrats die vermoedelijk vooral de Antwerpse haven ten goede zal komen, dat veel inspanningen levert om de luchtkwaliteit te verbeteren.

Van Overtveldt vindt Timmermans’ aanpak onvoorzichtig: ‘Hij en Ursula von der Leyen goochelen met cijfers. Maar wat hij effectief doet, is een voorafname regelen van de meerjarenbegroting 2021-2027 (MFK). Over dat MFK is niet eens een akkoord bereikt, integendeel. Hij legt dus een hypotheek op die moeizame oefening’.

Grabbelton

Nog onduidelijker is de onduidelijke rol van de Europese Investeringsbank (EIB). Moet zij fondsen mobiliseren of zelf voorschieten. En om welk bedrag gaat het? ‘ De EIB kan en mag niet alles tien jaar lang uit eigen reserves halen. Het orgaan is één van de grootste en meest betrouwbare en solvabele banken ter wereld. Het is van het grootste belang dat we de kredietwaardigheid van die bank verzekeren. Haar rol moet duidelijker gedefinieerd worden’.

Timmermans rekent ook op eigen middelen. ‘Maar dat zijn vaak opdrogende inkomsten. Ik denk aan de taks op plastic bij voorbeeld, of de CO2-belasting of de financiële transactietaks’. Anderzijds mogen – vooral Midden-Europese en zuidelijke – lidstaten een deel van de hun toegekende cohesiefondsen (die moeten dienen om de gemiddelde levensstandaard gelijk te trekken) voor de Green Deal gebruiken. En dan legt de Unie daar nog geld bij. Sommige zullen daar op ingaan, andere niet.

Volgens Van Overtveldt zal dat onvermijdelijk voor spanningen zorgen: ‘De Commissie hinkt op twee benen. Het transitiefonds staat open voor alle lidstaten, maar wie op de rem gaat staan krijgt meer toegestopt. Het dreigt een grabbelton te worden die de lidstaten verdeelt’.

Puree

Ten slotte hoopt eurocommissaris Valdis Dombrovskis 45 miljard bijeen te harken voor investeringen. ‘Ik reken op deelname van de privésector om projecten mee te financieren voor duurzame energie en schoner vervoer. Alleen zo kunnen nu vervuilde gebieden opnieuw tot groei komen’, liet Dombrovskis optekenen. Toch blijft Van Overtveldt sceptisch: ‘Wat is nu eigenlijk het kapitaal dat de Unie voorziet voor de hele Green Deal? Hoeveel kan geput worden uit leningen van EIB? Tussen beide moet er een goeie verhouding bestaan. We mogen van het klimaatprobleem geen financieel probleem maken. Dan zitten we echt in de puree’.

Hoe wil Van Overtveldt als voorzitter van de parlementaire begrotingscommissie de zaken aanpakken? ‘Over het budget hebben wij als het ware een vetorecht. En we gaan er altijd bij betrokken zijn omdat de Green Deal en de meerjarenbegroting gewoon in elkaar overlopen. Wij moeten alle cijfers krijgen, controleerbaar en realistisch. Ze moeten financieel verdedigbaar zijn. Het mogelijk gebrek aan kapitaal is de achilleshiel. Geld overal tegengooien is vaak niet de beste oplossing. Beter is in te zetten op vernieuwing en onderzoek. Het is uit die hoek dat de grote bijdrage zal moeten komen om de klimaattransitie structureel te schragen. De industrie is eigenlijk al bezig met de omslag naar minimale bezoedeling. Omdat ze er voordeel bij hebben.’