De aankondiging van een historische investering in de Duitse defensie kwam er niet zonder de nodige politieke manoeuvres. Er wacht bondskanselier Olaf Scholz nog masseerwerk binnen de regering.
Nog geen 48 uur na het begin van de Russische inval in Oekraïne zijn er in Duitsland een heleboel heilige huisjes gesloopt als het op het veiligheids- en defensiebeleid aankomt. Na wekenlang geaarzel kondigde de regering van bondskanselier Olaf Scholz zaterdagavond aan dat Duitsland defensieve wapens zou leveren aan Oekraïne en dat ze Rusland wilden uitsluiten van het internationaal betalingssysteem SWIFT.
Maar de werkelijke omwenteling volgde een dag later. Zondagnamiddag, terwijl de Oekraïense ambassadeur in Duitsland naast voormalig bondspresident Joachim Gauck de honneurs waarnam op de gastentribune van de Duitse Bondsdag, kondigde Scholz aan dat zijn land het over een andere boeg moest gooien. ‘We beleven een historisch keerpunt. En dat betekent dat de wereld van het verleden niet meer dezelfde is als de wereld van de toekomst. In essentie gaat het over de vraag of het recht ondergeschikt is aan macht’, aldus de sociaaldemocratische regeringsleider in een half uur durende toespraak.
Concreet besloot de coalitie van sociaaldemocraten, groenen en liberalen om de komende jaren maar liefst 100 miljard euro uit te trekken voor defensiedoeleinden. Het gaat om een onmiddellijke verhoging waarmee Duitsland voortaan méér dan twee procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie-uitgaven zal spenderen, een doel dat min of meer in 2014 op de NAVO-top in Wales werd overeengekomen. Duitsland wil een speciaal daarvoor in het leven geroepen fonds bovendien in de grondwet verankeren, naar voorbeeld van het klimaatfonds van zestig miljard dat eerder werd overeengekomen. De middelen moeten de aankoop van F-35-gevechtsvliegtuigen die kernwapens kunnen dragen, bewapenbare drones en meer artilleriegeschut mogelijk maken – zaken die er tot voor kort ondenkbaar waren.
Verfbom
Want jarenlang leefde er in Duitsland een soort van zelfgenoegzaamheid als het op de relatief directe veiligheidsomgeving aankomt. Sinds de implosie van de Sovjet-Unie, de eenmaking van het land en de uitbreidingsrondes van de NAVO en de Europese Unie worden onze oosterburen volledig omgeven door buurlanden die er geen gewelddadige motieven op na houden.
Als de situatie verandert, moet onze politiek veranderen.
Duitsland verschool zich jarenlang achter Amerikaanse veiligheidsgaranties, onder meer omdat het daarom niet van de Franse nucleaire paraplu zou afhangen. Daarvoor kreeg het meermaals de hoon van de Amerikaanse politiek over zich heen. Zowel Barack Obama als Donald Trump drukte Berlijn regelmatig op het hart dat de nationale defensie-uitgaven beneden de verwachtingen bleven. Ondanks die druk sloeg geen enkele minister van Defensie, waaronder ook huidig voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen, er de afgelopen jaren in om voldoende middelen af te dwingen.
Toch komt de ommezwaai niet helemáál uit de lucht gevallen. In de Duitse command paper van 2016 formuleerde de toenmalige regering-Merkel de ambitie om in internationaal verband een leiderschapsrol op te nemen. Sindsdien zijn de defensie-uitgaven in het land gevoelig gestegen. Zo was Duitsland tussen 2015 en 2019 goed voor een derde van de stijging van de totale Europese defensie-uitgaven.
Maar onze oosterburen moesten en moeten van ver komen. Na de dienstplichtopschorting in 2011 is het niet evident om manschappen te rekruteren. Een aanzienlijk deel van de Duitse gevechtsvliegtuigen staat wegens technische problemen aan de grond. En aan de vooravond van de NAVO-oefening Trident Juncture in 2018 in Noorwegen moest het Duitse leger zelfs vaststellen dat het zijn beschermende kledij tegen de koude niet meer vond.
Een deel van het geld zal dus ook moeten worden gebruikt om zulke putten te vullen en om de structuur van de Bundeswehr, het Duitse leger, indringend te hervormen.
Ommekeer
De aankondiging betekent op politiek vlak een ongeziene mentaliteitswijziging. In mei 1999, kreeg toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer nog een verfbom in het gezicht wegens de omstreden Duitse deelname aan de NAVO-bombardementen in Kosovo – de Groen-politicus hield er een gescheurd trommelvlies aan over. Ruim twintig jaar later vindt er onder de auspiciën van de ecologisten een nieuwe wending plaats.
Ook dat komt als een verrassing. Nog geen anderhalve maand geleden floot minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock haar partijgenoot en minister van Economie en Klimaat Robert Habeck terug toen die opwierp om defensieve wapens te leveren aan Oekraïne. Intussen komt de voormalige verkiezingslijsttrekker daarop terug. ‘Als de situatie verandert, moet onze politiek veranderen’, klonk het afgelopen weekend.
Maar hadden de Groenen een andere keuze dan in te stemmen met Scholz’ voorstel? Volgens Duitse media zou de bondskanselier enkel zijn liberale minister van Financiën Christian Lindner op voorhand hebben ingelicht. Het was diezelfde Lindner die vorige week donderdag in een ongeziene passage bij het Duitse praatprogrammaMaischberger zélf het initiatief nam om over het Duitse leger te beginnen praten. De groenen, maar ook het gros van de partij van Scholz, vielen uit de lucht tijdens Scholz’ toespraak.
Zijn plannen geheimhouden, deed Scholz evenwel niet zonder reden. Zowel bij de SPD als bij de Groenen bestaat er een sterke pacifistische vleugel die niet wil weten van hogere defensie-uitgaven. En bij sommige liberalen heerst er scepsis over de financiering tegen de achtergrond van de in de grondwet verankerde schuldenrem. Scholz greep met andere woorden het momentum aan om critici binnen de regering voor voldongen feiten te stellen.
Zijn manoeuvre lijkt te lukken. Onder meer secretaris-generaal van de sociaaldemocraten Kevin Kühnert, die tot de meer linkse flank van de partij behoort, wrong zich in spectaculaire bochten om Scholz’ beslissing te verdedigen. De jongerenafdeling van de groenen is minder tevreden en spreekt van een ‘geforceerd noodmanoeuvre dat een breed maatschappelijk debat nodig heeft’.
Tweederdemeerderheid
Bedoeling is om de plannen op 9 maart aan het parlement voor te stellen wanneer de regering haar begroting voor 2022 presenteert. Of de regering-Scholz voldoende politieke steun zal krijgen voor haar plannen, is nog ietwat onzeker. Voor een grondwettelijke verankering van het noodfonds is er namelijk een tweederdemeerderheid in beide kamers van het parlement nodig. Onder de bevolking bestaat er heel wat steun voor de plannen. Uit een recente rondvraag in opdracht van televisiezender NTV blijkt intussen dat maar liefst 78 procent van onze oosterburen de investeringen in defensie toejuicht. De afgelopen dagen kwamen er in verscheidene Duitse steden honderdduizenden mensen op straat bij demonstraties voor vrede en tegen de oorlog in Oekraïne.
Maar binnen de regering wacht er de partijvoorzitters nog een portie masseerwerk om iedereen op dezelfde lijn te krijgen. Ook bij de oppositie heerst er nog wat onduidelijkheid. Hoewel CDU-voorzitter Friedrich Merz zijn principiële steun voor een assertieve koers ten aanzien van Moskou heeft toegezegd, is de oppositieleider beducht voor al te grote financiële putten. Het is evenwel het enige puntje van kritiek waarop Merz, die evenzeer komaf wil maken met het tijdperk-Merkel, geloofwaardige oppositie kan voeren. Er zullen gesprekken nodig zijn, maar al te veel weerstand wordt er niet verwacht.
Bij de radicale partijen, de Alternative für Deutschland en Die Linke, die er een ambivalente relatie met het Kremlin op nahouden, is men geen voorstander. Wel erkennen beide partijen intussen dat Rusland de agressor is in het conflict.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
