Frans infectioloog Didier Raoult: wonderdokter of profeet van de valse hoop?

Een oud middel tegen malaria, gecombineerd met een courant antibioticum: daarmee beweert de Franse infectioloog Didier Raoult coronapatiënten te kunnen helpen. Zijn onderzoek stuit op veel scepsis, maar viroloog Marc Van Ranst ‘ziet geen reden om te twijfelen’.

In Frankrijk is hij nu al weken het middelpunt van een heftige nationale controverse: de beroemde infectioloog Didier Raoult, die leiding geeft aan het universitaire ziekenhuis IHU-Méditerranée Infection in Marseille. De 68-jarige Raoult, met de looks van een Keltische druïde – lange witte haren, een baard, en een ring met doodskop – beweert weliswaar niet de toverdrank tegen covid-19 te hebben gevonden, maar wel een goedkope behandeling met bemoedigende resultaten.

Dokter Raoult geeft zijn coronapatiënten chloroquine, of liever het lichtere, daarvan afgeleide hydroxychloroquine. Dat oude middel tegen malaria werkt volgens Raoult erg goed, vooral als het wordt gecombineerd met het eveneens courant gebruikte antibioticum azytromycine.

Raoult, die geldt als een mondiale expert op het gebied van infectieziekten, kwam afgelopen maand naar buiten met twee studies die de effectiviteit van chloroquine moeten aantonen. De eerste keer ging het om een 30-tal coronapatiënten die hij met chloroquine had behandeld, de tweede keer om 80 patiënten. In beide gevallen zag Raoult bij 80 procent van de patiënten na een week enorme verbetering of zelfs volledige genezing.

Zijn aanpak kwam Raoult op zware kritiek te staan. De onderzoeken vertonen wetenschappelijk-methodologisch enorme gaten: er is geen dubbelblind onderzoek uitgevoerd met een controlegroep, en het aantal onderzochte patiënten is veel te klein. Kortom, zeiden collega-artsen en wetenschappers, het is lang niet bewezen dat chloroquine werkt, en met zijn ongefundeerde claims gedraagt Didier Raoult zich als een profeet van de valse hoop.

Raoult slaagde er dan misschien niet in de wetenschappelijk gemeenschap achter zich te krijgen, maar de publieke opinie, die hij wekelijks toespreekt via het YouTubekanaal van zijn instituut, schaarde zich massaal achter de omstreden dokter. Voor zijn ziekenhuis in Marseille vormden zich meterslange rijen met zieke mensen die zich op corona wilden laten testen en zo nodig met chloroquine laten behandelen.

‘Geschenk uit de hemel’

Het pleidooi van Raoult voor chloroquine ging ook viraal op het internet. De Amerikaanse president Donald Trump noemde chloroquine ‘een geschenk uit de hemel’. Er ontstond een planetaire run op chloroquine, met name in Afrika, waar de bevolking goed vertrouwd is met het medicijn, ondanks waarschuwingen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om voorzichtig te zijn: zeker voor mensen met hartkwalen kunnen te hoge dosissen chloroquine dodelijk zijn. Sinds eind maart is het gebruik van chloroquine in Frankrijk alleen nog toegelaten onder strikt toezicht in ziekenhuizen. Tot grote woede van Raoult en zijn achterban, die aanvoeren dat het medicijn jarenlang vrij te koop was en de bijwerkingen ervan goed bekend zijn.

Rebelse jeugd

Didier Raoult werd geboren in Dakar, Senegal. Zijn vader was militaire arts. Na een rebelse jeugd ging hij een paar jaar op een vrachtschip werken, voordat hij briljante geneeskundestudies aanvatte. Raoult staat vandaag bekend om zijn branie en zijn kolossale ego. Hij ziet zichzelf als een genie in zijn vakgebied en ‘de wereldkampioen’ van zijn discipline. Hij heeft ook een indrukwekkend aantal wetenschappelijke studies op zijn naam staan – zo veel dat sommigen vinden dat er een geurtje aanzit.

‘Zijn mateloze arrogantie stoort een aantal mensen, met name vakgenoten die veel minder goed zijn dan hij’, zegt de Franse journalist Hervé Vaudoit, die een boek schreef over het instituut van Didier Raoult en hem al meer dan 20 jaar volgt. ‘Het klopt natuurlijk dat er methodologisch nogal wat aan te merken valt op zijn onderzoek bij coronapatiënten. Maar Raoult is geen fraudeur en hij prijst een behandeling aan met twee oude, spotgoedkope moleculen. Wat heeft hij daarbij te winnen? Niets. Maar hij stuit er wel Big Pharma mee tegen de borst.’

Raoult is geen getikte charlatan of ‘dokter Bibber’, zoals zijn tegenstanders hem spottend noemen. Hij is recht voor de raap, polemisch en houdt ervan de gevestigde macht tegen de schenen te schoppen. En hij geldt als een briljant microbioloog. ‘Met 80 à 100 miljoen euro gaf de Franse staat Raoult in 2016 het grootste onderzoeksbudget ooit. In zijn instituut werken meer dan 50 topwetenschappers. Het is volgens kenners een echte oorlogsmachine in het onderzoek naar infectieziekten’, zegt Vaudoit.

Goedkoop

Chloroquine is nu ook opgenomen in Discovery, een grootschalig Europees onderzoek in acht Europese landen naar de werkzaamheid en veiligheid van een vijftal medicijnen bij 3200 coronapatiënten die op dit moment in het ziekenhuis liggen.

Professor Stéphane De Wit is diensthoofdvan de afdeling Infectieziekten in het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel, dat vanaf volgende week meedoet met Discovery. Hij geeft chloroquine voorlopig het voordeel van de twijfel. ‘Het zou kunnen dat het werkt, maar het zou ook kunnen van niet’, lacht hij. ‘We weten alleen dat het kleine aantal door Raoult onderzochte patiënten, die sowieso slechts milde symptomen hadden, na een week beter was, en dat de virale lading zo goed als verdwenen was. Maar we weten niet wat de impact is geweest van chloroquine op het verloop van de ziekte. Voor hetzelfde geld zijn die patiënten vanzelf genezen.’ Over een paar weken, als de eerste resultaten van het Discovery-onderzoek bekend worden, moet er al wat meer duidelijkheid zijn.

Viroloog Marc Van Ranst is al veel langer een believer als het op chloroquine aankomt. ‘Ik heb in 2004 als allereerste in de wereld een wetenschappelijk artikel gepubliceerd waarin ik laat zien dat chloroquine actief is tegen coronavirussen’, zegt hij. ‘Dat was in de nasleep van de SARS-epidemie. Wij wilden toen antivirale middelen testen die én al op de markt zijn, én niet duur. Chloroquine is in dat licht ideaal: het bestaat al sinds 1934 en een behandeling kost maar een paar euro’s. Maar op het moment dat we ons onderzoek aan het afronden waren, waren alle SARS-patiënten genezen en konden we dus niet meer testen op mensen. Maar bij dieren en in het lab werkte chloroquine tegen coronavirussen. Kennelijk werd de molecule in februari ook met succes in China gebruikt. Patiënten hadden minder zuurstofnood en werden sneller uit het ziekenhuis ontslagen.’

Van Ranst wijst er op dat in de meeste landen en ziekenhuizen, ook in België, chloroquine ‘in de behandelingsschema’s’ van coronapatiënten staat, ‘en als dat niet zo is, is dat wat mij betreft een gemiste kans.’ En hij vervolgt: ‘Didier Raoult is dat gaan combineren met een oud antibioticum en dat werkt blijkbaar nog beter. Ik heb geen reden om daaraan te twijfelen. Goed, zijn studie vertoont tekortkomingen, maar wat hij doet, is doorgaans oké, al zal er altijd wel commentaar op komen. Maar vaak is die commentaar ingegeven door jaloezie, en in dit geval is ze ook georkestreerd door de farmaceutische industrie.’