In de Europese Unie kalft de steun voor de traditionele politieke blokken zienderogen af. Guy Verhofstadt is ondanks het zetelverlies in Vlaanderen een van de grote morele winnaars. En de grote populistische golf die door sommigen werd voorspeld? Die kwam er niet.
In de Europese Unie zijn de liberalen en de groenen en de uitgesproken winnaars van de verkiezingen. De traditionele partijen krijgen klappen. De eurosceptische partijen gaan erop vooruit, maar de grote populistische golf blijft zoals verwacht uit. De kansen van Manfred Weber en Frans Timmermans om voorzitter van de Europese Commissie te worden, zijn gisteren geslonken. Intussen lopen de cijfers over laatste zetels druppelsgewijs binnen.
Wat vooral opvalt is de torenhoge opkomst. Maar liefst 50,5 procent van de ruim vierhonderd miljoen stemgerechtigde Europeanen trok zondag naar de stembus, acht procent meer dan in 2014. In sommige lidstaten daagden zelf meer kiezers op voor de Europese stembusgang dan bij de vorige nationale verkiezingen. In negen lidstaten lag de opkomst voor de Europese verkiezingen nog nooit zo hoog. Naar alle waarschijnlijkheid hebben zowel de politieke situatie in eigen land als de grensoverschrijdende thema’s (waaronder migratie, belastingontwijking, klimaat en de Unie zelf) voor de grotere opkomst gezorgd. Of het systeem van de Europese lijsttrekkers überhaupt effect heeft gehad, is voer voor verder academisch onderzoek.
Liberalen grote winnaars
Volgens de voorlopige resultaten incasseert de christendemocratische Europese Volkspartij (EVP – CD&V) een stevige klap. De EVP blijft wel afgetekend de grootste, maar laat een verlies optekenen van 43 zetels. De fractie van de Duitse lijsttrekker Manfred Weber behaalt nog 178 van de in totaal 751 zitjes in het halfrond. Al blijft het afwachten of Herman Van Rompuy en co. oordelen dat de Fideszpartij van Hongaars premier Viktor Orban moet ophoepelen. In dat geval verliest de EVP bijkomend dertien zetels en heeft ze nog maar 166 parlementsleden in eigen rangen. Weber heeft in een reactie al laten weten dat de EVP Orban niet nodig heeft om de grootste te blijven, waarmee hij op het vertrek van de Hongaar lijkt aan te sturen.
De grote populistische en nationalistische golf waar Verhofstadt tijdens de campagne voor waarschuwde, blijft uit.
De Europese sociaaldemocraten (S&D), ook in 2014 de tweede grootste, moeten flink inboeten. De fractie van lijsttrekker Frans Timmermans haalt nog 149 zetels, een verlies van 42 parlementsleden. De sociaaldemocraten waren de afgetekende winnaars in Spanje, Nederland, Portugal, Zweden, Malta en Denemarken. Dat volstaat echter niet om de grote schade in onder meer Frankrijk en Duitsland te compenseren. Het verlies kan nog veel groter uitdraaien. Wanneer het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie verlaat en de balsturige Roemeense PSD het ruime sop kiest, dan loopt het verlies op tot 68 zetels.
Blije gezichten bij de Europese liberalen van fractieleider Guy Verhofstadt, ondanks het zetelverlies in Vlaanderen. Onder meer door nieuwkomer La République En Marche van Frans president Emmanuel Macron behaalt de ALDE 2.0 (de nieuwe officiële naam moet nog bekend gemaakt worden, nvdr.) 115 zetels. Dat zijn er 48 meer dan in 2014. Ook De Groenen doen het bijzonder goed, vooral door de goede resultaten in Duitsland, Ierland, Finland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. In het Europees Parlement halen de ecologisten 69 zetels, 19 meer dan in 2014.
De grote populistische en nationalistische golf waar Verhofstadt tijdens de campagne voor waarschuwde, blijft uit. Volgens de huidige resultaten halen zulke partijen in totaal 251 zetels, goed voor een derde van het Europees Parlement. In Italië, het Verenigd Koninkrijk, Hongarije, Polen en België presteren zulke partijen behoorlijk goed. In Spanje, Oostenrijk en Denemarken bleven respectievelijk Vox, de FPÖ en de Deense Volkspartij onder de verwachtingen.
Voorlopig zijn de nationalistische partijen te verdeeld om gegroepeerd hun gewicht in dezelfde schaal te leggen. Maar Salvini kondigde maandagvoormiddag aan dat hij zijn Europese fractie (EAPN – Vlaams Belang) nog verder wil uitbreiden met onder meer Orban en de Brexit Party van Nigel Farage. In totaal mikt Salvini op een fractie van 150 zetels, al lijkt dat een erg onrealistisch streefdoel.
De Europese Conservatieven en Hervormers, de (voorlopige?) fractie van N-VA, moet door de nederlaag de Britse conservatieven aan betekenis inboeten en mag 57 parlementsleden leveren. Ook radicaal-links verliest 10 zetels en strandt op een schamele 42 zetels.
Pivot
De Europese resultaten duiden er vooral op dat de stemmen evenrediger verdeeld worden onder de verschillende fracties. De traditionele partijen zien hun kiezers verdwijnen naar kleinere concurrenten. Bovendien zorgt de politisering van Europese thema’s voor een grotere fragmentatie in het halfrond, wat het Parlement in feite ook representatiever maakt. Een informele tweepartijencoalitie is niet langer mogelijk, waardoor ALDE 2.0 – nog meer dan tijdens de vorige bestuursperiode – de cruciale pivot wordt om een stabiele samenwerking in het Europees halfrond te kunnen verzekeren. Mogelijks zouden zelfs de Europese Groenen kunnen meestappen in de coalitie, maar vooral de Franse ecologisten staan daar weigerachtig tegenover.
Vindt Manfred Weber niet snel een meerderheid, dan ligt de bal in het kamp van de Europese Raad en ligt het speelveld helemaal open.
Zowel de Europese sociaaldemocraten als de liberalen zijn van plan om hun vel duur verkopen en Manfred Weber niet zomaar in het zadel van commissievoorzitter tillen. Daarvoor smeedden beide partijen nog voor de Europese stembusgang een officieus samenwerkingsverband. Op de informele Europese top in Sibiu bespraken de liberale premiers Charles Michel en Mark Rutte met de Spaanse en Portugese premiers Pedro Sanchez en Antonio Costa hoe ze hun invloed in de Unie samen zo goed mogelijk kunnen uitspelen.
In de marge van de Europese top die morgen plaatsvindt, zit Michel opnieuw met hen samen om de violen af te stemmen. Maandagavond zat Sanchez al samen met Macron in Parijs. De pro-Europese Franse president en de Spaanse premier zijn misschien wel de meest fervente tegenstander van Weber aan het hoofd van de Commissie.
Manfred Weber moet alleszins snel handelen. Op de Europese top willen de staatshoofden en regeringsleiders het Europees Parlement te snel af zijn en zelf bedisselen hoe de Europese puzzel precies wordt gelegd. ‘Voor Weber is het een race tegen de klok’, zegt professor Europese politiek Hendrik Vos (UGent). ‘Vindt hij niet snel een meerderheid, dan ligt de bal in het kamp van de Europese Raad en ligt het speelveld helemaal open’, aldus Vos.
Prijs betalen?
Manfred Weber wil het heft in handen nemen om het commissievoorzitterschap naar zich toe te trekken. Dinsdagochtend vindt de vergadering van de Europese fractievoorzitters samen. Weber zal tegen het licht van de grote stemopkomst beargumenteren dat het Spitzenkandidatensysteem gerespecteerd moet blijven. Voor een nieuwbakken en doorgaans erg principieel Europees Parlement zal dat argument niet zomaar op een koude steen vallen. Toch ziet het er niet erg rooskleurig uit voor de man die slechts bij een op de drie Duitsers bekend is. De ALDE 2.0 wil niet weten van het Spitzenkandidatensyteem én van Weber. De sociaaldemocraten en de Groenen willen het lijsttrekkerssysteem wel respecteren, maar willen ook niet van Weber weten.
Enkel binnen zijn eigen fractie en bij de machtige Duitse regering geniet hij aanzienlijke steun. Veel zal afhangen hoe groot de steun van Angela Merkel (CDU) voor haar Beierse partijgenoot Weber (CSU) zal blijven. Nu huidig voorzitter CDU-voorzitter Annegret Kramp-Karrenbauer een conservatievere koers is gaan varen, kan Merkel maar moeilijk van dat pad afwijken en moet ze Weber blijven steunen. Maar iedereen heeft natuurlijk zijn prijs. Krijgt Merkel er een groot cadeau voor in de plaats, dan is ze misschien wel bereid om die prijs te betalen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
