Europese Commissie dreigt met financiële sancties tegen Polen over rechtsstaat
De Europese Commissie geeft Polen tot 16 augustus tijd om de beslissingen van het Europese Hof van Justitie over de gerechtelijke hervormingen in Polen te respecteren.
De Europese Commissie geeft Polen tot 16 augustus tijd om de beslissingen van het Europese Hof van Justitie over de gerechtelijke hervormingen in Polen te respecteren. Zoniet zal ze het Europese Hof om financiële sancties verzoeken, zo heeft vicevoorzitter Vera Jourova dinsdag aangekondigd.
Het Europese Hof had Polen op 14 juli opgedragen om de activiteiten van de tuchtkamer van het Grondwettelijke Tribunaal onmiddellijk op te schorten omdat de onafhankelijkheid van rechters in het gedrang was. Het Grondwettelijke Tribunaal in Polen oordeelde later op de dag echter dat de beslissingen van het Hof in Luxemburg niet stroken met de Poolse grondwet.
In een brief, ondertekend door eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders, vraagt de Commissie dinsdag aan de Poolse autoriteiten om de bewarende maatregelen van het Europese Hof na te leven tegen ten laatste 16 augustus. Zoniet zal ze het Hof verzoeken om financiële sancties, zo deelde Jourova mee.
Inbreukprocedure
Tegen 16 augustus wil de Commissie ook vernemen of Polen zich schikt naar een arrest van het Europese Hof van 15 juli, waarin het Hof bevestigde dat het sanctieregime voor rechters in strijd is met het Europese recht. Doet Warschau dat niet, dan lanceert de Commissie een nieuwe inbreukprocedure, eveneens met een verzoek om boetes.
Polen en de Europese instellingen liggen al jaren met elkaar in de clinch over de gerechtelijke hervormingen van de nationalistische regeringspartij PiS. Warschau stelt dat de hervormingen nodig zijn om corruptie te bestrijden en een einde te maken aan de erfenis van het communistische tijdperk in het gerechtelijke systeem.
De Commissie meent echter dat bepaalde maatregelen de greep van de politiek op justitie te zeer versterken en de fundamenten van de rechtsstaat ondermijnen. Het Hof heeft de Commissie al meermaals in het gelijk gesteld. Het conflict verzeilde in een nieuwe dimensie toen het Tribunaal in Warschau vorige week stelde dat een beslissing van het Europese Hof niet uitgevoerd moet worden.
Daarmee wordt geraakt aan de primauteit van het Europese recht en de bevoegdheid van het Europese Hof van Justitie om beslissingen te nemen die bindend zijn voor alle autoriteiten en rechtbanken in de Europese Unie. ‘De rechten van Europese burgers en bedrijven moeten op dezelfde manier beschermd worden in de hele Europese Unie’, onderstreepte Jourova.
EU-rapport over rechtsstaat neemt Polen en Hongarije opnieuw in vizier
De voorbije tien maanden is de bezorgdheid over de onafhankelijkheid van het gerecht, de strijd tegen corruptie en de situatie van de media in een aantal lidstaten toegenomen. Het rapport kan extra munitie betekenen om Europese fondsen voor met name Hongarije en Polen te blokkeren.
Eind september vorig jaar publiceerde de Commissie voor het eerst een rapport over de stand van de rechtsstaat in de lidstaten. Het nieuwe rapport laat dus voor het eerst toe om de evolutie van het voorbije jaar op te meten en die is niet steeds positief. ‘Er zijn redenen tot ernstige bezorgdheid in een aantal lidstaten, vooral wat betreft de onafhankelijkheid van het gerecht’, verklaarde vicevoorzitter Vera Jourova.
Hongarije: gerechtelijke onafhankelijkheid onder druk
In het hoofdstuk over Hongarije stelt de Commissie vast dat de Europese aanbevelingen over de gerechtelijke onafhankelijkheid in de wind zijn geslagen. ‘Risico’s op cliëntelisme, favoritisme en nepotisme aan de top van de administratie en de risico’s die voortvloeien uit banden tussen het zakenleven en politieke actoren worden niet aangepakt’, luidt het. Het Poolse hoofdstuk laakt de ‘hervormingen die de invloed van regering en parlement op het systeem vergroten ten nadele van de gerechtelijke onafhankelijkheid’. Het Grondwettelijke Tribunaal in Polen trekt bovendien de beslissingen van het Europese Hof van Justitie over die hervormingen in twijfel.
Het rapport over de rechtsstaat heeft een preventief oogmerk, maar het kan de nationalistische regeringen in Boedapest en Warschau verder in de problemen brengen in hun krachtmeting met de Europese instellingen. Zo zijn economische relanceplannen en de bijhorende subsidies voor beide landen nog niet goedgekeurd. Maar hoewel een doeltreffend audit- en controlesysteem een absolute voorwaarde voor groen licht is, ontkende Jourova dat er ‘een rechtstreeks verband’ bestaat tussen de onderhandelingen over de relanceplannen en wat er bijvoorbeeld met de Poolse justitie aan de hand is.
Sinds de publicatie van het eerste rapport zijn de lidstaten en het Europees Parlement het echter ook eens geraakt over een conditionaliteitsmechanisme dat de uitkering van Europese fondsen kan opschorten voor landen waar de correcte besteding niet gegarandeerd kan worden. Polen en Hongarije laten de geldigheid van dat mechanisme toetsen bij het Hof, maar na het zomerreces wil de Commissie het mechanisme beginnen toepassen, zo bevestigde eurocommissaris voor Justitie Didier Reynders dinsdag. En dit rapport kan daarbij volgens de Belgische oud-minister ‘één van de informatiebronnen’ zijn.
Persvrijheid
Het Europees Parlement hamert al maanden op de concrete toepassing van het nieuwe mechanisme. Voor Tom Vandenkendelaere (CD&V) is het alvast zonneklaar. ‘Wat heeft de Europese Commissie nog meer nodig om het mechanisme in werking te stellen en corruptie te bestrijden? De Commissie bevestigt zwart op wit de systematische uitholling van de rechtsstaat in landen zoals Hongarije. We kunnen niet langer toekijken hoe het geld van EU-belastingbetalers daar in de zakken van vrienden en familie van politici terechtkomt.’
Naast de onafhankelijkheid van het gerecht vormt de persvrijheid een belangrijk punt van bekommernis in het rapport. Het rapport kwam te laat voor de recente beschuldigingen in de Pegasus-affaire dat de Hongaarse autoriteiten beroep doen op gespecialiseerde software gebruiken om kritische journalisten te bespioneren, maar de Commissie stipt wel meer problemen aan, en niet enkel in Hongarije. Zo zijn er bijvoorbeeld ook steeds meer zorgen over de persvrijheid in Slovenië, dat momenteel het voorzitterschap van de Europese Unie waarneemt, en over de intimidatie en aanvallen op journalisten in verscheidene landen.
Ook in België zijn vrouwelijke journalisten en journalisten met een migratieachtergrond soms het mikpunt van bedreigingen, merkt de Commissie op, maar over het algemeen is de Commissie positief over de persvrijheid en het mediapluralisme in ons land. Als pijnpunten worden opnieuw de beschikbaarheid van personeel en financiële middelen, de digitalisering en de doeltreffendheid van justitie aangestipt.
De Commissie is ook ontgoocheld over blijvende tekortkomingen om belangenconfllicten bij ministers en medewerkers te vermijden en vermogensverklaringen en lobbyactiviteiten transparanter te maken. De Commissie stelt anderzijds vast dat het Belgische gerecht de coronamaatregelen van de regering overeind heeft gehouden en dat er intussen een pandemiewet is goedgekeurd die een kader voor noodmaatregelen in het leven roept. Covid is voor democratische landen over de hele wereld ‘een echte stresstest’, maar naarmate de pandemie zich voortsleepte ‘hebben we een evolutie gezien naar meer meer checks en balances en meer toezicht van parlementen en rechtbanken over maatregelen van regeringen’, stelde Reynders tevreden vast.
Het rapport is in eerste instantie een document dat de dialoog over de rechtsstaat in de Europese ministerraden en het Europees Parlement hoog op de agenda moet houden, maar net als na de publicatie van het eerste rapport neemt Reynders zich voor om het debat over het rapport ook in de nationale parlementen te voeren.