De Europese leiders beginnen maandagnamiddag aan de vierde dag van de onderhandelingen over het Europese coronaherstelfonds en de volgende meerjarenbegroting. Een stand van zaken.
De Europese staatshoofden en regeringsleiders beginnen deze namiddag aan de vierde dag van de onderhandelingen over de Europese meerjarenbegroting (2021-2027) en het herstelfonds waarmee de gevolgen van de coronacrisis kunnen worden aangepakt. Daarmee is het record onderhandelen van vier nachten en vijf dagen ter voorbereiding van het Verdrag van Nice in 2000 binnen handbereik. Bij uitzonderlijke situaties hoort nu eenmaal een dosis – soms pathetische – symboliek. Waar staan we na de marathonsessie die Sophie Wilmès en Angela Merkel tot in de vroege uurtjes wakker houdt? Zien we licht aan het einde van de tunnel of komt er gewoon een trein aangestormd? Een stand van zaken.
Waar gaat het om?
Eind mei deed de Europese Commissie – die het wetgevend initiatiefrecht heeft – een nieuw voorstel voor een Europees meerjarenbegroting en een Europees herstelfonds voor de coronapandemie. Zoals gewoonlijk gaan de lidstaten in de Europese Raad vervolgens met die offerte aan de slag. Aangezien elke lidstaat een veto heeft en dus het ganse voorstel kan blokkeren, moet Raadvoorzitter Charles Michel op zoek naar een evenwichtig compromis waarmee de staatshoofden en regeringsleiders zonder al te veel gezichtsverlies kunnen thuiskomen én waarmee de economische gevolgen van de coronapandemie ook effectief kunnen worden aangepakt.
Eenmaal de Raad tot een akkoord is gekomen, moet het Europees parlement met een gewone meerderheid van de stemmen goedkeuren. Voor een deel van het akkoord dat nu op tafel ligt – namelijk de verhoging van de eigen inkomsten van de Europese Unie – moeten alle nationale (en eventueel zelfs regionale) parlementen het akkoord finaal afkloppen. Dat alles liefst zo snel mogelijk, omdat het herstelprogramma en de nieuwe meerjarenbegroting reeds op 1 januari 2021 operationeel moeten zijn.
Spaarzame vier (plus een) vs. de rest
De kern van de top gaat nog steeds over de verhoudingen tussen subsidies en leningen die de lidstaten uit het fonds zullen kunnen putten. Aanvankelijke stelden Duitsland en Frankrijk een subsidieschema van 500 miljard euro voor, de Commissie deed daar 250 miljard aan leningen bovenop. De spaarzame vier (Denemarken en Zweden, maar vooral Oostenrijk en Nederland) vinden die verhouding onevenwichtig en pleiten met de steun van Finland voor minder subsidies en meer leningen. De vijf zouden het overigens niet bijzonder erg vinden moest het totaalbedrag van 750 miljard euro dalen.
Terwijl een compromis binnen handbereik ligt, zetten de verschillende kampen de hakken in het zand.
Tegen de zin van initiatiefnemers Duitsland en Frankrijk en grootste ontvangers Italië en Spanje in, boeken de spaarzame vier – ook wel de vrekkige vier genoemd – succes. De afgelopen drie dagen werd het bedrag van de subsidies stukje bij beetje afgeroomd. Maandagochtend stelde Charles Michel daarom een verhouding van 390 miljard euro aan subsidies en 360 miljard aan leningen voor. Naar alle waarschijnlijkheid zal de uiteindelijke omvang van de twee pijlers binnen die vork van 30 miljard euro komen te liggen, al lijken alle kampen momenteel de hakken in het zand te zetten.
De onderhandelingen over het herstelfonds staan rechtstreeks in relatie tot de gesprekken over de meerjarenbegroting. Hoe hoger het aantal subsidies, hoe meer korting de spaarzame landen vragen op hun jaarlijkse bijdrage aan het toekomstige Europese budget. Gevolg is wel dat door zulke kortingen de meerjarenbegroting lager dreigt uit te vallen dan aanvankelijk voorzien. Vaak wordt er dan gesneden in de domeinen die net belangrijk zijn voor de toekomstige ambities die de Unie heeft vooropgesteld. Zo ligt het bedrag van het Horizon 2020-programma, waarmee geïnvesteerd wordt in wetenschappelijk onderzoek, momenteel lager dan in het oorspronkelijke voorstel van de Commissie.
UPDATE: Charles Michel stelde maandagavond omstreeks 19h30 een nieuwe onderhandelingsbox voor. Er lijkt een compromis in de maak waarbij het subsidiegedeelte op 390 miljard euro blijft. Wel krijgen de spaarzame landen flink wat bijkomende kortingen in het kader van de meerjarenbegroting.
Eigen inkomsten?
Omdat de Europese Unie een uitstekende kredietwaardigheid genieten, wil de Commissie het totaalbedrag aan een voordelige rentevoet lenen op de kapitaalmarkten. Tussen 2027 en 2058 moet dat bedrag met mondjesmaat worden afbetaald. De Commissie heeft voorgesteld om de eigen inkomsten te verhogen zodat de lidstaten die gemeenschappelijke schuld in de toekomst niet (helemaal) moeten torsen. Dat ligt evenwel politiek gevoelig omdat het systeem de Commissie – weliswaar tijdelijk – meer macht geeft.
Toch maakt het principe van de eigen inkomsten amper tot geen onderdeel uit van de onderhandelingen. Onder meer een Europese heffing op plastic of bijkomende douane-inkomsten zullen naar alle waarschijnlijkheid deel uitmaken van het totaalpakket. Wie ervoor vreest dat de Commissie via de achterdeur meer macht naar zich toetrekt: de wettelijke basis voor deze regeling is in de tijd beperkt en heeft vereist dus een nieuwe goedkeuring van de lidstaten alvorens het langer kan duren of permanent wordt.
Naar alle waarschijnlijkheid komt er geen betekenisvolle koppeling tussen de rechtstaat en de Euroepse meerjarenbegroting. Een overwinning voor Viktor Orbán.
Bestuurskwesties
Daarnaast onderhandelen de lidstaten over voorwaarden die gekoppeld moeten worden aan het geld van zowel de Europese meerjarenbegroting als het herstelfonds voor de coronapandemie. Die voorwaarden verschillen naargelang het pakket en naargelang de regio. Nederland speelt hierbij een hoofdrol. Premier Mark Rutte wil namelijk dat de vooral Zuid-Europese landen hervormingen doorvoeren in ruil voor het geld dat ze uit de coronabuidel ontvangen. De Zuid-Europese lidstaten huiveren van dat idee omdat het hen doet terugdenken aan de zware sociaaleconomische hervormingen die ze tijdens de eurozonecrisis moesten doorvoeren in ruil voor noodleningen.
Aanvankelijk eiste Nederland dat alle andere lidstaten de nationale hervormingsplannen eerst moesten goedkeuren alvorens de Europese Commissie het geld mocht overmaken. Rekening houdend met de verzuchtingen in Zuid-Europa deed Charles Michel een tegenvoorstel waarbij de Nederlandse vraag naar unanimiteit werd vervangen door een gekwalificeerde meerderheid. Intussen lijkt het erop dat een compromis uit de bus is gekomen: de gekwalificeerde meerderheid blijft behouden, maar één lidstaat kan aan de noodrem trekken indien het meent dat een lidstaat zich niet aan de gemaakte afspraken houdt. In de praktijk betekent die schikking dat elk land een veto heeft om de transfers naar een ander te blokkeren.
UPDATE: In de nieuwe onderhandelingsbox blijft bovenstaande regeling behouden. Het zijn de ministers van Financiën die aan de alarmbel kunnen trekken, uiteindelijk kan de kwestie op tafel van de staatshoofden en regeringsleiders belanden. De technische details moeten echter – weliswaar na de top – nog worden afgeklopt.
Daarnaast speelt ook de kwestie van de Europese waarden. Vooral Nederland wil de transfers van West- naar Oost-Europa (lees: Polen en Hongarije) uit de meerjarenbegroting koppelen aan het respect voor de rechtstaat. Voor Hongaars premier Viktor Orbán zijn die voorwaarden echter onbespreekbaar. Er wordt verwacht dat de lidstaten uiteindelijk een afgezwakte – misschien zelfs een betekenisloze – koppeling zullen maken om vier dagen intensieve onderhandelingen niet meer te laten mislukken. Vermoedelijk zal er de komende maanden per programma binnen de meerjarenbegroting gekeken worden of en in welke mate het respect voor de rechtstaat een voorwaarde wordt om geld te kunnen ontvangen uit de Europese pot.
UPDATE: In zijn nieuwe onderhandelingsbox heeft Michel het over een ‘vorm van voorwaardelijkheid’ om respect voor de rechtstaat af te dwingen. Hoe dat mechanisme er precies uit moet zien, is nog niet duidelijk.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
