Duurzaamheidslabel voor kernenergie? Europese groenen in verweer tegen ‘greenwashing’

Groene ministers van Energie en Klimaat gaan in het verzet tegen een Europees duurzaamheidslabel voor kernenergie. Naar alle waarschijnlijkheid vechten ze tegen windmolens.

‘The last fool standing.’ Nee, bepaald mals was N-VA-voorzitter Bart De Wever eind oktober niet voor de regering-De Croo op zijn sociale mediakanalen. Aanleiding was een artikel in het Duitse dagblad Die Welt. Duits regeringsleider Angela Merkel, aldus de conservatieve krant, verzette zich niet langer tegen de opname van kernenergie in de veelbesproken Europese taxonomie voor duurzame activiteiten. Die taxonomie bepaalt eenvoudigweg welke energiebronnen er in de Europese Unie al dan niet een groen label krijgen. Dat is tot op een zekere hoogte belangrijk voor investeerders opdat ze zichzelf een ecologisch imago kunnen aanmeten en moet ertoe bijdragen dat de Europese Unie tegen 2050 klimaatneutraal worden kan.

Maar zowel het artikel van Die Welt als de vaststelling van De Wever zijn weinig relevant. Merkels politieke carrière zat op dat moment al ver voorbij de reguliere speeltijd. Intussen heeft ze het Kanzleramt verlaten terwijl de zwart-rode regering heeft plaatsgemaakt voor een coalitie tussen sociaaldemocraten, liberalen en groenen. Daarin levert de laatste partij met Robert Habeck en Steffi Lemke twee ministers die voor respectievelijk klimaat en nucleaire veiligheid verantwoordelijk zijn. Thema’s – het laatste nóg meer dan het eerste – die tot de genese van de partij behoren. Weinig verrassend vinden de twee dat kernenergie geen groen label mag krijgen en dus niet in de taxonomie thuishoort. En dat in tegenstelling tot gasverbranding als overgangstechnologie.

Een standpunt dat beide nieuwkomers in de Duitse regering de afgelopen dagen stellig hebben herhaald. Want enkele ogenblikken voor de jaarwisseling liep het taxonomie-ontwerp van de Europese Commissie het postvakje van de lidstaten binnen. Na veel uitstel en een flink potje armworstelen maakt zowel gaswinning als kernenergie deel uit van hetgeen op tafel ligt – wat als een compromis tussen Duitsland met diens kernuitstap enerzijds en wereldrecordhouder kernenergieproductie Frankrijk anderzijds wordt beschouwd. Berlijn maakt zich bijvoorbeeld zorgen over het feit dat Frankrijk nog op zoek moet naar een oppervlakte van 450 olympische zwembaden om kernafval te bergen, Parijs stelt vast dat de kernuitstap in Duitsland de levensduur van kolenverbranding heeft bevorderd.

Provocatie

De analyse van De Wever over Merkel was niet alleen irrelevant, ze was ook fout. Want nog andere lidstaten staan weigerachtig tegenover de opname van kernenergie in de Europese taxonomie. Op de COP26 in Glasgow deelden ook Portugal, Luxemburg, Oostenrijk en Denemarken hun bezorgdheden mee in een gemeenschappelijke verklaring. Afgelopen zomer zette ook Spanje zijn handtekening onder een bezorgde brief aan de Europese Commissie. ‘We zijn bezorgd dat de opname van kernenergie de geloofwaardigheid, integriteit en dus bruikbaarheid van de taxonomie permanent schade zal berokkenen’, klinkt het.

Vooral in Oostenrijk en Luxemburg is het verzet tegen het ontwerp van de Europese Commissie groot. Niet toevallig zijn ook daar twee groene ministers verantwoordelijk voor Energie of Klimaat. De Luxemburgse energieminister Claude Turmes zei op nieuwjaarsdag dat het ontwerp van de Europese Commissie een regelrechte ‘provocatie’ inhoudt omdat het ‘greenwashing van nucleaire gevaren inhoudt’. In Oostenrijk laat de groene klimaatminister Leonore Gewessler op haar beurt weten dat ze desnoods naar het Europees Hof van Justitie zal trekken om nucleaire energie uit de taxonomie te weren. ‘Voor Oostenrijk is het zo klaar als een klontje: noch kernenergie noch het verbranden van de fossiele brandstof aardgas hebben iets in de taxonomie verloren.’

Hun Belgische collega Tinne van der Straeten gaat akkoord. Hoewel het ministerie van Financiën de leiding neemt in het dossier, laat Van der Straeten in een reactie optekenen dat zowel gasverbranding als kernenergie in hun huidige vorm niet meer houdbaar zijn. ‘Ze kunnen niet als duurzaam bestempeld worden in het licht van klimaatneutraliteit tegen 2050. Beide technologieën moeten daarom evolueren om als back-up te dienen voor 100 procent hernieuwbare energie zonder afval of CO2-uitstoot. Wij gaven al een voorzet met de duurzaamheidsclausule (CRM), maar ook met de criteria omtrent SMR vlak voor de kerstvakantie’, klinkt het. Dat de uitstoot van de voorziene gascentrale in Vilvoorde evenwel de normen voor een Europees groen label overschrijdt, maakt de zaak er niet gemakkelijker op.

Blokkade?

Betekent dat verzet bij voorbaat de politieke doodsteek voor kernenergie in de taxonomie? Of zelfs de taxonomie in zijn geheel? Welnee. Het ontwerp van de Europese Commissie betreft in juridische zin een gedelegeerde handeling. ‘Het betekent dat het ontwerp na vier maanden automatisch inwerking treedt’, vertelt Merijn Chamon, professor Europees Recht aan de Universiteit van Maastricht. ‘In dit geval kan enkel een absolute meerderheid van leden in het Europees parlement of een supergekwalificeerde meerderheid onder de lidstaten het ontwerp van de Commissie tegenhouden.’ Maar voor een supergekwalificeerde meerderheid, wat 72 procent van de lidstaten die 65 procent van de Europese burger inhoudt, zullen de antinucleaire krachten geenszins volstaan.

In de de eerste plaats is het onduidelijk of bovenvermelde regeringen daad bij het woord zullen voegen. In ons land bijvoorbeeld moeten de gewesten en de federale regering het onderling eens zijn vooraleer België op EU-niveau een standpunt kan innemen. Met Ecolo en Groen in de federale en N-VA in de Vlaamse regering wordt dat moeilijk. En zonder eenparigheid van stemmen kan België simpelweg niet in het verweer. Ook in Duitsland gaf Habeck tactisch aan dat hij het ontwerp niet kan steunen. Een onthouding – iets waar de liberale FDP om vraagt – is evenwel niet uitgesloten. Pedro Sanchez en Antiono Costa, de premier van respectievelijk Spanje en Portugal, onderhouden op hun beurt goede banden met kernenergie-voorstander en Frans staatshoofd Emmanuel Macron. Nu die tijdelijk voorzitter van de EU-lidstaten is, kan Macron Lissabon en Madrid met een toemaatje wel van een onthouding overtuigen.

En dat heeft de Commissie op voorhand best goed ingeschat: geef de meeste en belangrijkste lidstaten wat ze willen en ze zullen ook akkoord gaan met hetgeen ze niet willen, luidt het devies. In het Europees Parlement wordt bovendien weinig weerstand verwacht ondanks een eerdere resolutie tegen kernenergie en gasverbranding. Met andere woorden staat weinig de goedkeuring van de classificatie in de weg. Risico is evenwel dat de Commissie zelf gezichtsverlies zou leiden. Voorzitter Ursula von der Leyen heeft van de Green Deal haar speerpunt gemaakt en wil – al dan niet met het oog op een tweede termijn – niet té ver van het pad afwijken. En sommigen tonen zich ronduit verbijsterd over het feit dat gas en kernenergie op bijna gelijkwaardige voet als zonne- en windenergie worden beoordeeld.

Ook binnen de Commissie zijn de meningen verdeeld. Een rapport van de Interne Wetenschappelijke Dienst van de Europese Commissie kwam in juni tot de conclusie dat kernenergie in vele gevallen positief kan bijdragen aan de klimaatomslag in de Europese Unie. Een recensie van dat rapport door het Wetenschappelijk Comité voor Gezondheid, Milieu en Opkomende Risico’s (SCHEER) stelt in een ander rapport evenwel tekortkomingen vast en impliceert dat nucleaire energie niet met het ‘geen significante schade’-principe van de Unie strookt. ‘Als je zulke documenten leest, kan je moeilijk anders concluderen dat de Commissie met dit ontwerp aan Greenwashing doet’, concludeert een Europese diplomaat.