Vaccins, fragiele vrede en diplomatieke statuten: het vertrouwen tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk staat alweer op een dieptepunt.
Ruim twee weken geleden besloot de Europese Commissie om exportbeperkingen van vaccins naar derde landen in te voeren. Daarmee wilde Brussel vooral voorkomen dat AstraZeneca onrechtmatig coronavaccins naar het Verenigd Koninkrijk zou versluizen. Maar sinds de recente brexitakkoorden blijft Noord-Ierland aan de Europese goederenregels gebonden met de bedoeling om grenscontroles tussen beide gebieden te voorkomen. De uitvoerrestricties die de Unie voor vaccins invoerde, waren daarom niet van toepassing op export naar het Verenigd Koninkrijk. Uit vrees voor die sluiproute activeerde de Commissie een mechanisme waardoor ook de vaccinexport naar Noord-Ierland eerst goedkeuring moest krijgen.
Nochtans is dat tijdelijke mechanisme slechts bedoeld voor een scenario waarin de Europese Unie of het Verenigd Koninkrijk geconfronteerd wordt met onvoorziene noodsituaties en kan slechts onder strenge voorwaarden in het leven geroepen worden. De Commissie had echter onvoldoende rekening gehouden met die omstandigheden en had de betrokken partijen op voorhand niet op de hoogte gesteld. Met het oog op de fragiele vrede op het eiland, reageerden de beleidsmakers in het Verenigd Koninkrijk en Ierland als door een wesp gestoken. Hoewel de ondoordachte beslissing van de Commissie geen grenscontroles zouden hebben betekend tussen Ierland en Noord-Ierland, ging de beslissing in tegen de geest van het Goedevrijdagakkoord uit 1998. Eenmaal dat tot in de Brusselse bubbel was doordrongen, werd de beslissing meteen gecorrigeerd. Na een potje vingerwijzen nam Von der Leyen alsnog de verantwoordelijkheid op zich.
Het ondoordachte manoeuvre van de Europese Commissie kwam ietwat hypocriet over. Doorheen de onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk heeft de Europese Unie – Ierland op kop – steeds benadrukt dat het Goedevrijdagakkoord onder geen beding schade mocht ondervinden. Die eis plaatste de Britse regering voor een onvermijdelijk dilemma: ofwel bleef het Verenigd Koninkrijk deel uitmaken van de Europese douane-unie en eenheidsmarkt, ofwel moesten er grenscontroles tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland plaatsvinden. Uiteindelijk opteerde Johnson met veel tegenzin voor het laatste, waardoor hij de eenheid van het Koninkrijk aanzienlijk onder druk plaatste.
Verontwaardiging
Dat net de Europese Unie met haar vergissing als eerste een schot heeft gelost, komt voor Boris Johnson niet bijzonder slecht uit. Zonder het goed te beseffen, gaf de Europese Commissie de Britse premier een fantastische opportuniteit. Tegenover het groot aantal covid-19-overlijdens kan Johnson in eigen land een razendsnel vaccinatieprogramma – althans met de eerste dosis – voorleggen. Maar tegenover de schadelijke kortetermijneffecten van de brexit heeft de regeringsleider geen been om op te staan. De fout van de Europese Commissie geeft hem de kans om met de vinger naar Brussel te wijzen en legitimeert – althans voor even – de keuze voor zijn harde brexit met een akkoord.
Maar er speelt meer. Omdat het voorlopige brexitakkoord vlak voor het einde van de transitieperiode werd gesloten, waren heel wat Britse bedrijven nauwelijks voorbereid op het papierwerk dat ze voortaan moeten invullen wanneer ze goederen naar Noord-Ierland verschepen. Om de klap te verzachten kwamen de Britse regering en de Europese Unie gratieperiodes overeen waarin goederen niet gecontroleerd moeten worden. Afhankelijk van het soort product duurt de ene al wat langer dan de andere. Ondanks die overgangsfases hebben heel wat Britse ondernemingen het reeds moeilijk. Zaterdag kopten enkele Britse kranten nog dat de export van goederen van het Verenigd Koninkrijk naar de Europese Unie qua volume met 68 procent is gedaald.
Vorige week liet Brits minister voor Kabinetszaken Michael Gove in een brief aan bevoegd Eurocommissaris Maros Sefcovic verstaan dat hij allerminst opgezet was met de blunder van de Europese Commissie. In één klap stelde Gove onder meer voor om die gratieperiodes met enkele jaren te verlengen zodat het Britse bedrijfsleven van erger bespaard blijft. Bovendien stuurde hij erop aan om het zogenaamde Noord-Ierse Protocol te heronderhandelen – alsof de Unie daarmee haar fout mee kon goedmaken.
Vraag is in welke mate de Britse regering in de ganse saga recht heeft op verontwaardiging.
Vraag is echter in welke mate de Britse regering in de ganse saga recht heeft op verontwaardiging. Het was Johnson die er vorig jaar maandenlang mee gedreigd heeft om delen van het bindende terugtrekkingsakkoord op te blazen indien het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie niet tot een vergelijk zouden komen. Had Johnson die dreigementen in de praktijk omgezet, dan waren grenscontroles tussen Ierland en Noord-Ierland onvermijdelijk geweest. Bij de ondoordachte beslissing van de Commissie was dat niet eens het geval. Bovendien liet Johnson enkele weken geleden zelf uitschijnen dat hij er niet voor zou terugdeinzen om hetzelfde noodmechanisme te activeren dat de Europese Commissie momenteel zoveel kritiek oplevert. Tot slot was het Johnson himself die ervoor heeft gekozen om grenscontroles tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland in te voeren.
Toch staat men aan Europese zijde staat men niet weigerachtig om de gesprekken opnieuw aan te vatten. Aanstaande woensdag licht Sefcovic de kwestie toe aan de permanente vertegenwoordigers van de lidstaten bij de Europese Unie. Vrijdag zitten de Slovaakse eurocommissaris en Gove samen om te kijken welke kant het op moet. Waar de praktijk leert dat het Noord-Ierse Protocol niet optimaal functioneert, wil de Commissie zeker aanpassingen doorvoeren. Zo wordt de vraag van Gove om de uitvoer van staalvervoer naar Noord-Ierland te herbekijken in Brussel niet slecht ontvangen. Maar voor de Unie staat het Protocol zelf onder geen beding ter discussie. Bovendien staan niet alle lidstaten te trappelen om nieuwe gratieperiodes als een blanco cheque uit te schrijven.
Graffiti
Het debacle van de Europese Commissie wakkerde de spanningen in Noord-Ierland verder aan. Zoals afgesproken inspecteren Europese ambtenaren sinds begin januari de controles die Britse ambtenaren op goederenexport van Groot-Brittannië naar Noord-Ierland uitvoeren. Voor de Noord-Ierse Unionisten is dat een flinke doorn in het oog. Het feit dat Noord-Ierland – in tegenstelling tot het Verenigd Koninkrijk op vlak van goederen aan de Europese regels gebonden blijft beschouwen zij als een gevaar voor de eenheid van het Koninkrijk.
Hier en daar verscheen graffitiberichten waarin de Europese ambtenaren en voormalig Iers premier Leo Varadkar in weinig omfloerst taalgebruik werden bedreigd. Aangezien graffiti vroeger door paramilitairen gebruikt werden om boodschappen over te brengen, werden de ambtenaren van het terrein gehaald. Wel wordt verwacht dat ze hun activiteiten snel kunnen hervatten.
Het brexitakoord is veeleer een beginpunt van een nieuwe en meer gespannen relatie dan het einde van het lidmaatschap en de transitieperiode.
Bovendien worden die spanningen overgoten met een diplomatieke saus. De Britse regering wil de Unie namelijk geen volwaardig diplomatiek statuut toekennen terwijl Brussel dat overal ter wereld wel geniet. De Commissie denkt erover na om tegenmaatregelen te nemen waardoor het Verenigd Koninkrijk eveneens toegang tot informatie kan worden ontzegd. Binnen de Europese Dienst voor Extern Optreden (EDEO) is de kwestie intussen tot op het niveau van kersvers secretaris-generaal Stefano Sannino getild. Hij bespreekt de zaak met de Britse ambassadeur bij de Europese Unie Tim Barrow.
Moraal van het verhaal: het brexitakkoord verzekert geenszins stabiele relaties tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. De overeenkomst is veeleer een beginpunt van een nieuwe en meer gespannen relatie dan het einde van het lidmaatschap en de transitieperiode. Beide blokken zullen zich de komende jaren afwisselend – afhankelijk van het beleidsdomein en de staat van de binnenlandse politiek – als partners en rivalen tot elkaar verhouden. Wil de Commissie brokken vermijden, kan ze de volgende keer maar beter voorzichtiger te werk gaan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
