Donderdag en vrijdag komen de Europese staatshoofden en regeringsleiders samen in Brussel om verder te onderhandelen over de brexit. Een akkoord tussen Brussel en de Britse regering lijkt in de maak, al heeft de Boris Johnsons in eigen land nog heel wat werk voor de boeg.
Een akkoord over de brexit tussen de Britse regering en de Europese Unie lijkt in zicht. Brits premier Boris Johnson heeft flink wat water bij de wijn gedaan over zijn voorstel van enkele weken geleden, dat hij toen nog ’te nemen of te laten’ noemde. Het illustreert nog maar eens dat Brussel veel betere kaarten in de hand heeft dan Londen, hoewel beide blokken in het verliezende kamp zitten.
Het nieuwe voorstel voorziet dat Noord-Ierland wettelijk gezien bij het Verenigd Koninkrijk zou blijven, maar het technisch gezien de regels van de Europese interne markt en de douane-unie blijft volgen. De regeling wordt ook wel eens de douane-unie van Schrödinger genoemd, naar het gedachte-experiment van de gelijknamige Oostenrijkse natuurkundige. In de praktijk betekent het plan dat er tussen Noord-Ierland en Groot-Brittannië douanecontroles komen. Het Noord-Ierse Parlement, ook wel Stormont genoemd, kan na en om de vier jaar met een meerderheid van de aanwezige parlementsleden bepalen of het die schikking wil blijven aanvaarden. Stemt Stormont tegen, dan komt er een afkoelingsperiode van twee jaar waarin er naar oplossingen gezocht kan worden.
Daarnaast heeft Johnson toegevingen gedaan om het economische speelveld tussen het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie gelijk te houden. Dat houdt in dat het Verenigd Koninkrijk enkele belangrijke Europese regels, waaronder over het klimaat en rechten van werkemers, zal behouden zodat er geen oneerlijke concurrentie ontstaat. Het moet ertoe leiden dat beide blokken gemakkelijker tot een vrijhandelsakkoord kunnen komen na de brexit.
‘Er zijn redenen tot voorzichtig optimisme’, vertelt een Europese topdiplomaat woensdagnamiddag aan Knack. Maar een overeenkomst is echter nog niet in kannen en kruiken. ‘Er moet bijvoorbeeld nog druk onderhandeld worden over de manier waarop we de btw-heffingen concreet zullen regelen’, klinkt het.
Naar alle waarschijnlijkheid zullen de Europese Unie en de Britse regering – als het tot een overeenkomst komt – de komende dagen enkel een principeakkoord kunnen afklokken. In dat geval zou er aanstaande zaterdag een indicatieve stemming over het raamwerk kunnen plaatsvinden in het Britse parlement, opdat zowel Londen als Brussel weten dat hun onderhandelingen ergens toe leiden. Let wel, een principeakkoord en een indicatieve stemming zijn geen bindende wetteksten en bieden dus geen garantie op toekomstig succes.
Wat doet het parlement?
Johnsons ontwerp heeft erg veel weg van de eerdere overeenkomst die de Europese Unie met de regering van Theresa May afsloot. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de Britse premier in eigen land met dezelfde problemen als zijn voorganger geconfronteerd wordt. Het Britse parlement moet net als het Europees halfrond goedkeuring geven voor het akkoord dat Londen en Brussel kunnen vinden. Maar de Britse premier heeft geen meerderheid in het Britse parlement, zeker nadat enkele parlementsleden overstapten naar de liberale partij en 21 partijgenoten uit de eigen partij werden geschorst.
Stemt de Labourpartij voor het terugtrekkingsakkoord om de focus terug op de binnenlandse politiek af te leggen?
Zijn de Noord-Ierse Unionisten, wiens stemmen Johnson nodig heeft om het akkoord door het Britse parlement te loodsen, ditmaal wel bereid om zo’n akkoord goed te keuren? Arlene Foster, voorzitter van de Noord-Ierse Democratic Unionist Party (DUP) liet in een reactie optekenen dat de constitutionele integriteit van het Verenigd Koninkrijk niet indringend veranderd mocht worden. Het voorstel van Johnson doet dat echter wel. Britse media schrijven dat de Britse premier daarom met een aanzienlijke zak geld zwaait om de tien zetels in het parlement over de streep te trekken. Donderdagochtend gaf de DUP echter te kennen dat het voorstel voor hen niet door de beugel kan. De Unie herhaalt – net als de vorige keren – dat die weigering deel uitmaakt van de Britse interne aangelegenheden waar Johnson maar een oplossing voor moet vinden.
De DUP vormt voor Johnson niet het enige obstakel. In eigen rangen zal hij ook de harde brexiteers van de zogenaamde European Research Group moeten overtuigen. Enkele maanden geleden liet Johnson optekenen dat hij nooit zou toestaan dat Noord-Ierland van de rest van het land zou afdrijven. Het is niet de eerste – en waarschijnlijk ook niet de laatste – keer dat de Britse premier zijn kar 180 graden (of meer) keert. Of de brexiteers, die deel uitmaken van Johnsons regering, ditmaal even fervent zullen reageren als voordien, blijft voorlopig afwachten.
In die zin moet Johnson de komende dagen en uren enorm gebalanceerd aan de bak. Elke toegeving die de Britse premier aan het parlement doet, verkleint de kans op een akkoord in Brussel. Elke toegeving die Johnson aan Brussel doet, verkleint dan weer de kans op goedkeuring in het Britse parlement. Een bijzonder delicate evenwichtsoefening die de toekomst van hemzelf en het Verenigd Koninkrijk zal bepalen.
Met het oog op eventuele nieuwe verkiezingen liggen de kaarten voor Johnson relatief gunstig. Sneuvelt een mogelijk akkoord met de Europese Unie in Westminster, dan kan de Britse premier beargumenteren dat het parlement de uitslag van het referendum – in zijn termen: ‘de wil van het volk’ – niet respecteert. Keurt het parlement een overeenkomst met de Europese Unie wel goed, dan kan Johnson de pluimen terecht op zijn eigen hoed spelden.
Tenminste als de focus van de verkiezingscampagne niet verschuift naar louter binnenlandse aangelegenheden. In dat geval zou de sociaaldemocratische Labourpartij – net als in 2017 – haar achterstand in de peilingen wel eens vliegensvlug in een verkiezingsoverwinning kunnen omzetten. Met die strategie in het achterhoofd valt het niet uit te sluiten dat de Labourpartij Johnson zal steunen als er over het terugtrekkingsakkoord wordt gestemd.
Brexit verdwijnt niet meteen van de agenda
Wat er de komende dagen ook moge gebeuren, uitstel van de brexit lijkt hoe dan ook onafwendbaar. Zelfs al kunnen Brussel en Londen voor zaterdag een principeakkoord afkloppen, dan is er hoe dan ook een technisch uitstel van minstens twee maanden nodig om de overeenkomst in een wettekst van enkele honderden bladzijden om te zetten. Daarover moeten de Britse parlementsleden in zowel het Lager- als het Hogerhuis vervolgens debatteren. Die procedure kan gemakkelijk een maand tijd in beslag nemen. Ook het Europese Parlement moet het akkoord goedkeuren, maar dat kan pas na een advies van de commissie Constitutionele Zaken. Kortom, helemaal afgerond is de kwestie binnen twee weken niet.
Als er echter geen akkoord uit de bus komt op de Europese Raad, dan is Boris Johnson er zaterdag toe verplicht om uitstel van minstens drie maanden aan te vragen.
Als er echter geen akkoord uit de bus komt op de Europese Raad, dan is Boris Johnson er zaterdag toe verplicht om uitstel van minstens drie maanden aan te vragen. Indien de Europese regeringsleiders en staatshoofden daarmee instemmen, zou dat ingaan tegen de belofte van Johnson dat het Verenigd Koninkrijk de Europese Unie hoe dan ook op 31 oktober zal verlaten. De Unie zou natuurlijk enkele dagen kunnen wachten met die beslissing om alsnog een akkoord uit de brand te slepen. Probleem is dat Westminster volgende week stemt over de Queen’s Speech die Johnson afgelopen maandag heeft gehouden. Een eerste minister die zo’n stemming verliest, kijkt nadien doorgaans tegen een motie van wantrouwen aan. Als Johnson ook die stemming verliest én er wordt een alternatieve regering op de been gebracht, dan zijn we terug bij af.
Doorbraak of geen doorbraak, de brexit zal de komende jaren niet meteen van de politieke agenda verdwijnen. Komt er eindelijk een terugtrekkingsakkoord uit de bus dat het Britse en het Europese Parlement overleeft, dan start een transitieperiode van minstens twee jaar waarin beide kampen bikkelhard zullen onderhandelen over de toekomstige handelsrelatie. Aanvankelijk werd gedacht dat niet het eerste, maar wel het tweede luik van de gesprekken het moeilijkst zouden zijn. Verlaat het Verenigd Koninkrijk de Unie daarentegen op de harde manier, dan moeten eveneens handelsgesprekken plaatsvinden. De voorwaarden die de Unie momenteel stelt voor de terugtrekking, zullen in dat geval niet van de agenda verdwijnen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
