Brexit-onderhandelaar Michel Barnier: ‘Ik laat me niet voor de gek houden’

Europees onderhandelaar Michel Barnier is ervan overtuigd dat de EU en het Verenigd Koninkrijk tot een akkoord over hun toekomstige samenwerking zullen komen.

De onderhandelingen over de toekomstige relaties tussen de EU en het Groot-Brittannië kunnen ingewikkeld worden omdat de eensgezindheid binnen Europa zoek is geraakt.

Michel Barnier: De eensgezindheid in Europa is groot. De 27 Europese ministers hebben unaniem mijn onderhandelingsmandaat goedgekeurd. Ik voer gesprekken in de verschillende lidstaten, luister naar wat de bezorgdheden en gevoeligheden zijn. Dat schept vertrouwen.

Maar er tekenen zich toch breuklijnen af: Nederland wil zijn havens beschermen, Duitsland zijn auto-industrie en Frankrijk de toegang voor zijn vissers tot de Britse wateren. Kunt u daarmee een onderhandelingspositie voor de hele EU bereiken?

Barnier: Er bestaan natuurlijk verschillen, maar alle Europese lidstaten willen uiteindelijk hetzelfde: hun economie en de Europese eenheidsmarkt beschermen.

Boris Johnson wil het vrijhandelsakkoord tussen de EU en Canada als voorbeeld nemen. De Britse regering heeft zelfs gedreigd de onderhandelingen stop te zetten als daarover geen duidelijkheid komt voor juni.

Barnier: We moeten vooral rustig verder blijven onderhandelen. Het is duidelijk dat er binnen de rode lijnen die de Britten hebben getrokken alleen sprake kan zijn van een vrijhandelsakkoord zoals we dat hebben met Canada, Zuid-Korea of Japan. Maar elk verdrag is anders, afhankelijk van de partners en van hun relatie met Groot-Brittannië. Canada ligt daar bijvoorbeeld 5000 kilometer vandaan, maar Dover ligt op slechts 42 kilometer van Calais. Dat speelt een rol bij het opstellen van een verdrag.

Een ander verschil is natuurlijk het handelsvolume tussen de EU en Groot-Brittannië, dat vele malen groter is dan dat met Canada.

Barnier: En daar was bovendien toenadering nodig van beide zijden om vlot handel te kunnen drijven. Bij ons gebeurt het omgekeerde: we moeten niet streven naar meer toenadering tot Groot-Brittannië, nee, we moeten een economisch netwerk waar jarenlang aan gebouwd is juist uit elkaar halen. Dat maakt de onderhandelingen zo specifiek.

De EU wil dat de Britten zich in de toekomst blijven houden aan de Europese regels qua bescherming van werknemers en consumenten en overheidssubsidies. Waarom zouden de Britten dat doen?

Barnier: Het handelsverkeer tussen de EU en de Britten moet zo soepel mogelijk kunnen verlopen, zonder tolheffingen, zonder tarieven. Dat is ons aanbod. Daar is eerlijke concurrentie voor nodig, regels en wetten moeten daarop afgestemd zijn. Ik hoop dat de Britten zich aan een aantal Europese bepalingen blijven houden, omdat die regels goed zijn. Maar ze kunnen natuurlijk ook tot eerlijke concurrentievoorwaarden komen door eigen regels.

Willen de Britten zich niet juist van al die Europese regels ontdoen?

Barnier: Dat is hun goed recht. Maar alleen met eerlijke concurrentieregels behouden ze toegang tot onze binnenmarkt, met meer dan 440 miljoen consumenten. Dat hebben we met de Britten nog maar enkele maanden geleden afgesproken. En ook Boris Johnson was het daarmee eens. Niemand kan echt verrast zijn dat de EU dit vraagt.

Onlangs heeft premier Johnson er nog op gewezen dat Frankrijk twee keer zoveel geld uitgeeft aan subsidiëring als Groot-Brittannië, en Duitsland zelfs het drievoudige. Hoe kunt u er zo zeker van zijn dat de Britten zich aan de EU-regels zullen houden?

Barnier: Natuurlijk geven de Fransen en de Duitsers overheidssteun, maar binnen de regels die door de EU worden vooropgesteld. Dat is waar het om gaat: eerlijke concurrentie. Ik verzeker u dat ik heel goed luister naar wat Boris Johnson en andere politici in Groot-Brittannië zeggen. Het idee van een ‘Singapore aan de Theems’, waar heel weinig regels gelden, komt immers niet van mij. De Britten hebben het recht om die weg te kiezen. Maar het is ook duidelijk dat de toegang tot de Europese markt afhangt van de mate waarin we dezelfde regels blijven hanteren.

De EU lijkt met argusogen te kijken naar wat er in Groot-Brittannië na de brexit zal gebeuren. Moet het grootste handelsblok ter wereld echt bang zijn voor een ‘Singapore aan de Theems’?

Barnier: We zijn niet bang, maar ook niet naïef. Over de Europese binnenmarkt, het belangrijkste wat de 27 EU-lidstaten delen, worden geen compromissen gesloten. Dankzij die binnenmarkt worden we gerespecteerd door Donald Trump en de Chinese president Xi Jinping. Niet door onze buitenlandse of defensiepolitiek.

Wederzijds vertrouwen is cruciaal voor het slagen van de onderhandelingen. Hoe pakt u iemand als Johnson aan, die net als Trump soms erg onbehouwen kan zijn?

Barnier: We zijn allebei politici. En op die basis begrijpen en respecteren we elkaar. Ik bewonder de enorme energie die hij bij de onderhandelingen tentoonspreidt. Johnson is erg slim, maar hij weet ook dat ik goed voorbereid ben en me niet voor de gek laat houden.

Toch zijn er aanwijzingen dat de Britse regering dat wel probeert te doen. Voor Britse goederen die naar Noord-Ierland geëxporteerd worden, wil men bijvoorbeeld andere controles mogelijk maken dan wat in Brussel enkele maanden geleden is afgesproken.

Barnier: Als we tot een verdrag willen komen, moet er vertrouwen en respect zijn. Dat mag door niemand onderschat worden. In Ierland gaat het niet alleen om controles op bepaalde goederen of dieren, zoals die trouwens voor de brexit al bestonden. Het gaat om niet minder dan vrede en stabiliteit in Ierland. Daar zijn de EU, de Britse en de Ierse regering samen verantwoordelijk voor.

Johnson wil zijn kiezers bewijzen dat de brexit zonder al te veel moeilijkheden een succes kan zijn. Moet de EU juist het tegenovergestelde bewijzen, en dus zorgen dat de brexit mislukt, al is het om populisten af te schrikken die ook graag uit de EU zouden stappen?

Barnier: Nee. Dat zal nooit de basis voor onderhandelingen zijn. Ik wens Groot-Brittannië het beste toe. We houden het rechtspopulisme in de EU niet tegen door de Britten geen succes te gunnen, maar wel door echte lessen te trekken uit de brexit. Er zijn oplossingen mogelijk.

Kunt u dan verklaren waarom 52 procent van de Britten voor de brexit heeft gestemd?

Barnier: Er hebben zeker bepaalde Britse gevoeligheden meegespeeld, maar de stemming was te vergelijken met die in andere EU-landen: mensen voelen zich niet beschermd, in sommige regio’s is er geen perspectief, de woede stapelt zich op. Kijk maar naar de gele hesjes in Frankrijk. Ik denk bovendien dat de Britten zo’n dertig jaar geleden een fout hebben gemaakt door de klassieke industrie grotendeels af te schrijven en alles in te zetten op dienstverlening. Zonder industrie gaat het niet.

Horen we bitterheid in uw stem als u het over de brexit hebt? Hoe voelde u zich toen die er eind januari werkelijk kwam?

Barnier: Ik voelde me persoonlijk geraakt. De allereerste keer dat ik mijn stem voor iets heb uitgebracht, ging het juist over de toetreding van Groot-Brittannië bij de Europese Gemeenschap. Daar werd in 1972 in Frankrijk een referendum over gehouden. Ik heb me ingezet voor de opname van de Britten in de EU – en ik heb daar nooit spijt van gehad.