Blufpoker of Russische roulette? Polen en Hongarije spelen hoog spel met 1800 miljard

Pools premier Matteusz Morawiecki en Hongaars premier Viktor Orban op 15 maart 2019. © iStock
Kamiel Vermeylen

De Europese Unie wil zich beter wapenen tegen lidstaten die de rechtsstaat met de voeten treden. Polen en Hongarije gaan in het verweer, en blokkeren twee dossiers ter waarde van 1800 miljard euro.

‘Ze spelen blufpoker’, meent Daniel Kelemen, politoloog aan de Rutgers Universiteit in Philadelphia en gespecialiseerd in de rechtsstatelijke problemen in de Europese Unie. Kelemen heeft het over Hongaars premier Viktor Orban en zijn Poolse ambtgenoot Matteusz Morawiecki. De twee regeringsleiders gaven hun permanente vertegenwoordiger bij de EU de opdracht om tegen de Europese meerjarenbegroting en het coronaherstelfonds te stemmen. Een veto uit protest tegen een voorlopig akkoord waarmee Brussel de geldkraan kan dichtdraaien naar landen die de rechtsstaat met de voeten treden.

De lidstaten en het parlement zijn naar eigen zeggen niet van plan om op het manoeuvre van Polen en Hongarije in te spelen. ‘We gaan niet onderhandelen over de fundamentele waarden van de Europese Unie’, aldus premier Alexander De Croo (Open VLD). Johan Van Overtveldt (N-VA), voorzitter van het begrotingscomité in het Europees Parlement, is het daarmee eens. ‘We hebben al water bij de wijn gedaan en zullen dat geen tweede keer doen.’ Volgens Kelemen weten Polen en Hongarije maar al te goed dat het een verloren zaak is, maar is het hen om de signaalfunctie te doen. ‘Dit is een voorsmaakje van waar ze toe in staat zijn als het nieuwe instrument tegen hen wordt ingezet.’

De confrontatie met de twee Centraal-Europese landen hing al lang in de lucht. Volgens Kelemen heeft de Europese Unie jarenlang de ogen gesloten voor de rechtsstatelijke problemen in beide landen. ‘De Duitse christendemocraten willen Orban niet uit de Europese Volkspartij zetten omdat Duitse autoconstructeurs profiteren van goedkope arbeid in Hongarije. De Europese Commissie heeft op haar beurt nagelaten om strengere controles uit te voeren en meer inbreukprocedures op te starten. Tot slot bestaat er tussen de lidstaten niet de gewoonte op elkaar op de vingers te tikken. Maar bij zulke flagrante schendingen van de rechtsstaat en misbruik van Europese middelen had dat wel gemogen’, klinkt het.

Polen en Hongarije zijn de grootste ontvangers van de huidige meerjarenbegroting en krijgen uit Next Generation EU respectievelijk ruim 28 en 8 miljard euro toegestopt

Atoombomprocedure

In het verleden stelde de Commissie weleens een specifieke inbreuk tegen de Europese verdragen in Polen en Hongarije vast. Toen dialoog niets opleverde, verwees de Commissie de zaak soms door naar het Europees Hof van Justitie in Luxemburg. Maar zelfs wanneer het Hof beide landen veroordeelde, zette dat op het terrein nauwelijks zoden aan de dijk. Wel loopt er tegen Polen en Hongarije een zogenaamde atoombomprocedure, waarmee ze hun stemrecht in de Europese Raad kunnen verliezen. Die noodrem vereist echter unanimiteit onder de lidstaten, waardoor Warschau en Boedapest elkaar tot op de dag van vandaag rugdekking kunnen geven.

Voor Brussel en het gros van de lidstaten is het welletjes geweest. Ze willen dissidente landen raken waar het pijn doet: in de portemonnee. De redenering is: als de rechtspraak in het gevaar komt en dissidente media worden opgedoekt, dan verdwijnen onafhankelijke organen die misbruik van Europese middelen aan de kaak kunnen stellen. Dat gevaar biedt voldoende grond om de geldkraan dicht te draaien, een stap die – in tegenstelling tot de atoombomprocedure – slechts een gekwalificeerde meerderheid onder de lidstaten vereist. Als het mechanisme definitief goedgekeurd wordt, kunnen Polen en Hongarije elkaar dus moeilijker uit de wind zetten.

Hoewel beide landen op de informele Europese top in juli akkoord gingen met het principe, zorgt het vandaag voor zenuwachtigheid in Warschau en Boedapest. ‘Een Europese oligarchie die de zwaksten straft, is niet de EU waar we ons bij hebben aangesloten’, aldus Pools premier Matteusz Morawiecki. Volgens Orban wil Brussel zijn land ertoe verplichten om migranten op te vangen. Zijn minister van Justitie, Judit Varga, meent dat de lidstaten Boedapest niet de les moeten spellen. ‘Een Slowaakse burger is twee jaar geleden door brutaal politiegeweld in een Belgische cel om het leven gekomen. Maar niemand stelt de Belgische rechtsstaat ter discussie’, zei ze aan de Frankfurter Allgemeine Zeitung.

Orban hoopt om de koppeling of individuele financiële sancties te vertragen, zodat hij Europese fondsen kan gebruiken tijdens de verkiezingscampagne.

Edit Zgut, onderzoeker aan de Poolse Wetenschappelijke Academie in Warschau.

‘Die argumenten zijn grotendeels ongegrond’, aldus hoogleraar Europees Recht Peter Van Elsuwege (UGent). ‘De koppeling is er echt op gericht om structurele schendingen tegen te gaan die kunnen leiden tot misbruik van Europese middelen. Als Polen en Hongarije het daar niet mee eens zijn, kunnen ze altijd een zaak aanspannen bij het Europees Hof van Justitie.’ Volgens de Hongaarse Edit Zgut, onderzoeker aan de Poolse Wetenschappelijke Academie in Warschau en verbonden aan Visegrad Insight, probeert Orban zijn politieke toekomst te verzekeren. ‘Hij houdt de nationale parlementsverkiezingen van 2022 in het achterhoofd. Hij hoopt om de koppeling of individuele financiële sancties te vertragen, zodat hij Europese fondsen kan gebruiken tijdens de verkiezingscampagne.’

Hoog spel

Orban en Jaroslaw Kaczynski, de sterke man van de Poolse regering, spelen hoog spel: de Europese zevenjarenbegroting en het Next Generation EU-pakket zijn samen goed voor een bedrag van ruim 1800 miljard euro. Zonder het coronaherstelfonds, dat een onderdeel is van Next Generation EU, dreigen zwaar getroffen landen zoals Italië en Spanje helemaal kopje-onder te gaan. Ook voor België zou een blokkade funest zijn: ons land kan rekenen op ruim 5 miljard uit het herstelfonds en mag ook nog een smak geld verwachten om de klap van de brexit te verzachten. En zonder een nieuwe meerjarenbegroting worden heel wat Europese langetermijnprogramma’s vanaf 1 januari op zwart zaad gezet. Landen zoals Duitsland en Nederland zullen daardoor niet kunnen genieten van de korting die ze op hun bijdragen aan dat budget krijgen.

Polen en Hongarije snijden ook zichzelf in het vlees. Ze zijn de grootste ontvangers van de huidige meerjarenbegroting en krijgen uit Next Generation EU respectievelijk ruim 28 en 8 miljard euro toegestopt. Bovendien blijkt uit een rondvraag van het Europees Parlement dat bijna de helft van de Polen en Hongaren inkomensverlies leidt door de coronacrisis. Tot slot vindt 72 procent van zowel de Polen als de Hongaren – meer dan het aandeel Belgen – dat lidstaten enkel aanspraak mogen maken op Europese fondsen wanneer ze de rechtsstaat en de democratische principes respecteren. ‘De inzet is te hoog. Ze zullen dit niet eeuwig kunnen tegenhouden’, besluit Kelemen.

De inzet is te hoog. Ze zullen dit niet eeuwig kunnen tegenhouden.

Daniel Kelemen, politoloog aan de Rutgers Universiteit in Philadelphia.

Om de druk op te voeren, dreigen sommige lidstaten ermee dat ze een nieuw intergouvernementeel akkoord zullen sluiten over de meerjarenbegroting en het herstelfonds. Zonder Hongarije en Polen, maar ook zonder de Europese Commissie en het Europees Parlement. Een ander denkspoor is versterkte samenwerking, waarbij meer dan negen lidstaten besluiten om verder met elkaar te integreren. Het probleem is dat beide opties juridisch bochtenwerk vereisen en dat nauwere integratie enkel voor Next Generation EU van toepassing is. Een meer waarschijnlijk pad is een bijkomende juridische verklaring waarin verduidelijkt wordt dat Brussel beide landen niet wil viseren.

Op 8 december komt het dossier opnieuw aan bod op de Raad Algemene Zaken in Brussel. Twee dagen lang ligt de kwestie op het bord van de staatshoofden en regeringsleiders. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en Duits bondskanselier Angela Merkel staan in intensief contact met Boedapest en Warschau. Daar lijken ze momenteel nog niet bereid om de bocht in te zetten. Wordt vervolgd.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content