‘Ook Europa leeft al maanden in bubbels en zoomgesprekken’, schrijft Europees parlementslid Hilde Vautmans (Open VLD/Renew Europe), vooruitkijkend naar de State of the Union die voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen nu woensdag zal geven. ‘Haar rentree is hét moment om te zien hoe de echte menselijke- en machtsverhoudingen liggen.’
De Europese State of the Union is geen veelbekeken evenement zoals die van een Amerikaanse president wel is, en toch is de openingsspeech van de Commissievoorzitter de belangrijkste toespraak van het Europese politieke jaar. Zeker dit jaar.
Meestal kennen we de regeringsleiders beter, maar de echte tandem in Europa wordt gevormd door het Parlement en de Commissie. De regeringsleiders rijden voor hun eigen, nationale rekening, dat is nu eenmaal hun taak. Dus het is in de samenwerking en spanning tussen die twee echt ‘Europese’ instellingen dat het Europese belang vorm gegeven wordt. Het is het Parlement dat vorig jaar Von der Leyens team groen licht heeft gegeven en het is het Parlement dat hen tot de orde kan roepen.
Het was niet altijd duidelijk of Ursula Von der Leyen het ook zo begrepen had. De Duitse was in eigen land minister van Defensie en had weinig ervaring met de Europese instellingen. Ze was alleen voorgedragen door de regeringsleiders, en de schrik bestond dat ze teveel zou overhellen naar de compromissen onder de nationale regeringen, in plaats van een actieve Europese politiek zou voeren. De eerste gesprekken in het Europees parlement waren weinig overtuigend. Dat groen licht vorig jaar was niet evident.
Toen gaf haar maiden speech de doorslag: Von der Leyen bleek goed te spreken, nog beter te luisteren en het Europese hart op de juiste plaats te hebben. Ze kan het.
Reactie of visie?
Europa beleefde één van de mafste jaren ooit. Een van de voornaamste taken van de Europese Commissie is richting geven, de grote lijnen uitzetten voor grote thema’s. Corona brak ook daar alle richtingen af. Snelle maatregelen in alle landen zorgden voor verbrokkeling van de interne markt en het vrij verkeer, met extra grote gevolgen voor bedrijven in sectoren als toerisme. Een gezamenlijke aanpak, bijvoorbeeld om metingen en reisadviezen op dezelfde leest te schoeien of om snel voldoende vaccins te verkrijgen, bleek moeilijk.
99 problemen en 1 speech: de State of the Union moet een visie leveren die heel Europa omvat.
Hilde Vautmans, Europarlementslid Open VLD/Renew
Intussen woekerden andere crisissen in en rond Europa verder: rechtsstaatschendingen in Polen en Hongarije, migratie en zelfs militaire dreiging vanuit Turkije (officieel nog steeds een kandidaat-lidstaat!) en de onderdrukte volksopstand in Wit-Rusland. Het blijft bang uitkijken naar de bokkesprongen van Brexit en Trump, en het ontslag van Eurocommissaris Phil Hogan had een impact op haar eigen team. De state of the union is ook haar rentrée: kan Von der Leyen écht een project uittekenen dat haar stempel draagt, of blijft het bij goed management van dagdagelijkse uitdagingen?
Mijn voorkeur gaat duidelijk uit naar het eerste: de job van de Commissie is een visie te vormen die alle Europese bedreigingen, belangen en waarden omvat. Dat vraagt om lef en leiderschap.
No nonsense
Zo’n Europese visie is geen fata morgana maar geeft richting bij zeer concrete keuzes die nu op tafel liggen. En niet van de minste.
Alle ogen zijn gericht op de meerjarenbegroting en het herstelfonds, waar de Europese Raad een belangrijke doorbraak bereikte maar waarvan de uitwerking alles is. We moeten beslissen welke eigen inkomsten de EU moet krijgen – een plastictaks, een digitale belasting, een CO2-taks aan de grenzen… – en ook wanneer. Want als het gewone budget op is en de eigen inkomsten lopen nog niet binnen, zou er geschrapt worden in broodnodige fondsen.
Er ís immers al geschrapt in Europese fondsen in vergelijking met wat de Commissie twee jaar geleden voorstelde, zoals in wetenschap, de Green Deal en Erasmus, tegen de zin van het Parlement in. Bovendien moet er absoluut een garantie komen dat er geen geld meer gaat via regeringen die de rechtsstaat ondergraven. Ik zie het Parlement anders dit voorstel niet goedkeuren. Von der Leyen zal een signaal geven: verdedigt ze, samen met het Parlement, haar oorspronkelijke voorstel of legt ze zich makkelijker neer bij het compromis in de Raad?
Het buitenlands beleid wordt een ander aandachtspunt: Von der Leyen en Charles Michel hebben samen een sterk profiel op vlak van buitenlandse zaken. Net terwijl overal om ons heen de brand uitslaat. Aan hen om een passend antwoord te bieden over hoe de EU aan slagkracht kan winnen, diplomatiek en op vlak van defensie, bijvoorbeeld tegenover Russische inmenging of Turkse dreiging in de Middellandse zee. Ook het Europese asiel- en migratiemanagement blijft een open vraag, die Von der Leyen als eerste moet beantwoorden.
De essentie blijft politiek: wat kan en wil Europa samen doen, en hoe? De aangekondigde Conferentie over de Toekomst van Europa moet de democratie in de EU gelijk trekken met de noden en de verwachtingen van de Europeanen. Zonder dat debat en democratische hervormingen, kan je ook met het beleid niet fundamenteel vooruit.
Geen lijstjes maar keuzes
De slechtste State of the Union-toespraken zijn lijstjes met aankondigingen en goede bedoelingen. Uiteraard neemt de Commissie veel initiatieven die een verschil maken, maar Von der Leyen moet dat overstijgen. Ze moet een visie uittekenen die de Europese integratie in uiterst moeilijke tijden kan vatten.
Of en hoe ze dat woensdag doet, wordt bepalend. Ook Europa leeft al maanden in bubbels en zoomgesprekken. De rentrée van Ursula Von der Leyen is het moment om te zien hoe ze de echte menselijke- en machtsverhoudingen binnen Europa wil vorm geven.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier