Een nieuwe broedpoging van de visarend in Vlaanderen is mislukt, mogelijk als gevolg van… natuurbeheersactiviteiten.
Er is weer dramatisch nieuws uit de Vlaamse vogelwereld, meer bepaald de roofvogelwereld. Een unieke poging tot broeden van een koppel visarenden in het Midden-Limburgse vijvergebied is (nu al) mislukt. In de week voor Pasen werd er nestbouw en paargedrag waargenomen. Op Pasen zelf was er de ganse dag intense activiteit van het koppel op het nest. Maar op Paasmaandag waren de vogels plots gevlogen. En toen was er niets meer…
Kunstnest
Het gebied lijkt uitermate geschikt voor visarenden, want het is rijk aan visvijvers. Er worden regelmatig doortrekkende vogels waargenomen. Al in 2001 werd er een kunstnest voor visarenden geplaatst, op hoge palen. Het was een initiatief van de provincie Limburg in samenwerking met het Fonds voor de Instandhouding van Roofvogels (FIR). De viskwekers die in het gebied actief zijn, hadden geen echte bezwaren tegen de plaatsing van het nest.
Geleden van 1946
De visarend is een prachtige roofvogel die niet echt bedreigd is, vooral omdat hij wereldwijd voorkomt. Maar hij wordt beschouwd als een symbool voor de omgang van een maatschappij met haar predatoren, vergelijkbaar met de wolf bij de zoogdieren. Het is geleden van in 1946 dat er visarenden in Vlaanderen poogden te broeden. Dat was toen in het Oost-Vlaamse Aalter, waar beide nestbouwende vogels zouden zijn afgeschoten. Verdelging van roofvogels was in die tijd schering en inslag.
De visarend wordt beschouwd als een symbool voor de omgang van een maatschappij met haar predatoren, vergelijkbaar met de wolf bij de zoogdieren.
Slechtvalken als goed voorbeeld
De tijden zijn gelukkig veranderd. Het FIR staat symbool voor de nieuwe houding van de maatschappij ten opzichte van roofdieren. Het is verantwoordelijk voor de geslaagde terugkeer van de slechtvalk in ons land, door het plaatsen van broedbakken in vooral kerken en op industriële installaties. Van overal in Vlaanderen komen er nu meldingen binnen van jonge slechtvalkjes die uit het ei zijn gekropen en via webcams door geïnteresseerde burgers kunnen worden gevolgd.
Alleen in Limburg
Voor de visarend zijn er op nog andere plekken in Vlaanderen kunstnesten geplaatst, maar voorlopig zonder resultaat. Het nest in Midden-Limburg is, voor zover bekend, het enige dat tot dusver interesse van de soort heeft kunnen wekken. In 2014 was er een eerste kortstondige poging tot nestbouw, maar de vogels waren ook toen al snel weer weg. In 2016 waren er net als dit jaar nestactiviteiten en paringen, maar ook toen hebben de vogels het nest ineens verlaten.
‘We weten uit ervaringen in Frankrijk dat het cruciaal is dat de vogels, als ze een nieuwe broedplek koloniseren, echt met rust worden gelaten’, zegt Manu De Hauwere van het FIR. ‘Eenmaal ze ergens met succes gebroed hebben, worden ze minder gemakkelijk verstoord. Daarom verdienen de vogels van deze eerste broedpoging extra bescherming en extra rust. We begrijpen totaal niet waarom ze die niet gekregen hebben.’
‘We weten dat het cruciaal is dat de vogels, als ze een nieuwe broedplek koloniseren, echt met rust worden gelaten.’
De Hauwere denkt niet aan bewuste verstoring door viskwekers in de regio, omdat er geen aanwijzingen zijn dat die problemen zouden hebben met een koppel visarenden. De reigers en aalscholvers die in de regio broeden, laten ze ook met rust, en in vergelijking daarmee vangen visarenden minder vissen (maar wel grotere).
Liever roerdompen en woudaapjes
Hij maakt zich wel zorgen over de mogelijkheid dat natuurbeheerders de vogels – ‘al dan niet bewust’ – verstoord hebben. Het gaat dan specifiek om mensen die werken voor het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), dat het Vlaamse natuurbeleid te velde moet concretiseren. ‘Iemand van het ANB zei me ooit dat de visarend voor hem geen doelsoort is’, vertelt De Hauwere. ‘Zij zetten in het vijvergebied alles op de roerdomp en het woudaapje, twee zeldzame kleine reigersoorten uit rietkragen. Daar hebben wij uiteraard geen problemen mee, maar het zou toch jammer zijn dat er als gevolg daarvan geen visarenden in de regio mogen broeden. Visarenden vormen op geen enkele manier een bedreiging voor de reigertjes.’
‘Opvallende’ natuurbeheerswerken
Het FIR noemt het ‘opvallend’ dat het ANB in 2014 net op het ogenblik dat de visarenden op het kunstnest waren toegekomen, vlak in de buurt beheerswerken begon uit te voeren. Dit jaar stelde men vast dat er in de paasweek iemand broedvogeltellingen uitvoerde op een voor bezoekers verboden pad dat bijna onder de broedplek van de visarend loopt. De dag na het vertrek van de vogels begon een mobiele kraan niet ver van het nest sloten vrij te maken van begroeiing – ze bleek te werken voor het ANB.
Camerabewaking?
‘Het lijkt er soms op dat sommigen de visarend niet terug willen’, zucht De Hauwere. ‘Voor ons is dat bijna ondenkbaar. Zelfs in Nederland broeden nog maar twee koppels visarenden. Als we deze soort echt terug willen, zullen meer mensen er meer moeite voor moeten doen. We overwegen nu om voor volgend jaar permanente camerabewaking van het nest en zijn omgeving te vragen, zodat we kunnen verifiëren wat er precies aan de hand is.’
Visarendenhaters
Het zou niet de eerste keer zijn dat diverse groepen natuurbeheerders met elkaar in de clinch gaan over keuzes die gemaakt moeten worden. Maar het zou verontrustend zijn mochten sommige mensen in de natuurbeweging niet bereid zijn inspanningen te leveren om de visarend opnieuw als broedvogel naar Vlaanderen te halen. Daarvoor is de soort véél te iconisch.
Het zou niet de eerste keer zijn dat diverse groepen natuurbeheerders met elkaar in de clinch gaan over keuzes die gemaakt moeten worden.
Het is natuurlijk niet uitgesloten dat individuen – vissers bijvoorbeeld – actie tegen de dieren ondernomen hebben. Er zijn veel visarendenhaters in de wereld van de vissers, die alles wat (ook) vist als concurrenten beschouwen. Waarmee niet gezegd is dat het uitvoeren van beheerswerken in volle broedseizoen geen effect kan hebben gehad. Wordt ongetwijfeld vervolgd (maar waarschijnlijk helaas pas volgend jaar).
