In Brussel overleed Walter Swennen, 79. Pas in de herfst van zijn leven brak de schilder echt door. Verzamelaars, kenners en musea droegen de onvatbare anarchist op handen.
Als tweede van zes kinderen, komt hij uit een Nederlandstalig gezin in Vorst. Voor Siemens installeert zijn vader koelinstallaties. Wanneer zijn inwonende opa – na de oorlog veroordeeld voor collaboratie – gaat samenwonen met een doordesemde flamingante, schakelen Walters ouders radicaal over van Nederlands naar Frans. De jongen, dan vijf, vliegt naar een school waar hij geen woord begrijpt.
Oplichterij
Zijn moeder wil dat haar zoon, misdienaar en verwoed striplezer, gaat schilderen want thuis knutselt hij met absurde collages. Hij volgt naschoolse les bij een schilderes die vooral met het mes werkt. ‘Een boom schilderde ze ook zo: hopla, een groen vlak van drie bij tien centimeter’, zegt de mediaschuwe Swennen later tegen kunsthistoricus Hans Theys.
Een jaar studeert de jongen filosofie in Brussel. Dan twee jaar grafiek aan de Academie voor Schone Kunsten. Vervolgens psychologie aan de universiteit van Leuven en daar raakt hij aan een diploma. Hij schildert niet, maar dicht, treedt op als performer, hangt rond met Marcel Broodthaers – zij bezetten het Paleis voor Schone Kunsten in 1968 –, leert in Parijs de beatniks en in Amsterdam de provo’s kennen. In de jaren zeventig komt zijn literaire carrière niet van de grond. De Ecole de Recherche Graphique (ERG), een Brusselse hogeschool voor design, redt de vagebond uit zijn alcoholische nevelen en geeft hem een baan als docent psychoanalyse. ‘Vijftig procent daarvan is oplichterij’, weet de wijsneus.
Pas na de dood van zijn moeder gaat hij schilderen. De ERG organiseert zijn eerste tentoonstelling en zo vindt de Antwerpse galeriehouder Patrick Verelst hem. Swennen – net geen veertig – verhuist naar de Scheldestad en daar krijgt zijn loopbaan wat tractie. Hij schildert veel kleurrijke woordbeelden, dikwijls fonetisch gespeld, soms bitter, soms grappig, altijd verrassend. Dadaïsme, actionpainting, figuratief, naïef, abstract, een streepje Mondriaan, in zijn visueel vuurwerk lijkt niet één schilderij op een ander. Hij experimenteert met white spirit, laat zijn verf uitlopen en mengt die met vuil uit de stofzuiger of sigarettenas. ‘Mijn meesters zijn Kwik en Flupke die een pot verf omstoten en dat trachten te verbergen door de hele vloer te schilderen’, vertrouwt hij Theys toe.
Aldi
Zijn inspiratie haalt hij op straat, in muziek – vooral jazz – en literatuur. Niet vies van een potje filosoferen en analyseren, vindt hij schilderen een ‘volstrekt absurde bezigheid’. Uitleg hoort niet bij zijn werk. Boodschap, betekenis, symboliek, het kan hem gestolen worden. ‘Voor mij is een schilderij een object, een ding’, bekent hij in dit blad. Een schilder trekt gewoon strepen op een doek en kleurt vlakken in. Zijn enige doel: het werk afmaken. Hij exposeert nu in het buitenland en raakt in dure privéverzamelingen. De kunstwereld draagt Swennen op handen. In 2005 verkoopt hij als stunt gesigneerde litho’s in de Aldi voor 12,99 euro.
‘Mijn meesters zijn Kwik en Flupke.’
Hij verhuist zijn atelier op de Vlaamse Kaai terug naar Brussel. Zijn retrospectieve in Wiels in 2013 – de kunstenaar is dan 67 – blijkt een klapper. De spectaculaire expo gaat later naar Den Haag, Bonn en Winterthur. Een goeie Swennen kost nu 50.000 euro. Zijn galerieën kiest hij dan minder nonchalant: een Xavier Hufkens in Brussel of Barbara Gladstone in New York. Daar breekt hij in 2017 een heup bij de opening van een solotentoonstelling, het begin van jaren als draaideurpatiënt – zijn longen willen niet meer mee.
Even later krijgt de schelmse dwarsligger de Ultima, de Vlaamse cultuurprijs voor beeldende kunst. Veel plezier heeft patronerend minister Jan Jambon er niet aan. Het prijsbeest geeft het bijbehorende geldbedrag aan de PVDA-PTB, ‘de enige politieke partij die zich niet aanpaste aan de opsplitsing van België’.
Bart De Wever als premier: ‘Ook voor Vlaams-nationalisten is ondertussen duidelijk dat België niet kan splitsen’
