Sonja van Hamel zocht en vond haar vader in de muziekvideo Goodbye to Mercury, die gemaakt is met hulp van AI. Het Nederlands Film Festival beloonde haar met de hoofdprijs. ‘Ik besef dat dit een controversiële keuze is.’
Toen haar nichtje na de uitreiking de zaal uitliep, hoorde ze een andere filmmaker zeggen: ‘Ik heb verloren van ChatGPT.’
Dat vond ze grappig, maar het klopt niet helemaal. ‘Het was Midjourney, een heel ander programma.’
Goodbye to Mercury is een waanzinnig mooie muziekvideo van muzikante en graficus Sonja van Hamel. Toch is het opvallend dat ze de hoofdprijs kreeg op het Nederlands Film Festival, want ze maakte de video met hulp van AI. Ze kon de jury niet alleen overtuigen ‘met een persoonlijke, emotioneel geladen beeldtaal’, maar ook door de manier waarop ze AI heeft ingezet.
‘Ik had die prijs zeker niet verwacht’, vertelt Sonja van Hamel. ‘Zeker omdat de andere videoclips met veel meer mensen en geld gemaakt waren. Ik begrijp dat mensen zeggen: “Goh, met AI, zo is het gemakkelijk.” Maar zo evident is het niet. Je hoort vaak dat beelden van AI lelijk en artificieel zijn, dat ze geen ziel hebben. Met deze muziekvideo wilde ik bewijzen dat het niet zo hoeft te zijn. Dit is een heel persoonlijk project over een emotioneel geladen onderwerp: de zoektocht naar mijn vader en het beeld dat ik van hem had toen ik opgroeide.’
Vertel.
Sonja van Hamel: Toen ik geboren werd, waren mijn ouders al uit elkaar. Mijn moeder heeft mij alleen in Amsterdam opgevoed. Af en toe vertelde ze over mijn vader. Ze wilde me een beeld geven, maar had geen foto van hem. Op een dag knipte ze een plaatje uit Libelle of een ander vrouwenblad. ‘Dit is waarschijnlijk je vader’, zei ze. ‘Het zou hem kunnen zijn, maar misschien ook niet.’ Een beetje surrealistisch. Dat knipsel heb ik altijd bewaard. Voor mijn eindexamen aan de kunstacademie heb ik een boekje gemaakt met allemaal familiefoto’s. Dat plaatje heb ik erin gephotoshopt, omdat het voor mij symbool stond voor de afwezige vader. Photoshop was toen nog helemaal nieuw — zoals AI nu. Ook toen was ik supernieuwsgierig naar de mogelijkheden. Ik vond dat een heel leuk, spannend medium. Maar mijn familie vond het toch wat choquerend dat er plots een man met een snor tussen hen stond. (lacht)
Uiteindelijk heb je je vader ontmoet.
Van Hamel: Op mijn 28e hebben we afgesproken in het station van Amsterdam. Toen realiseerde ik me dat ik altijd naar mannen met snorren gekeken had. Er waren veel potentiële vaders. De man die mij op de wereld gezet had, kon iedereen zijn: dat was tegelijkertijd beangstigend, bevreemdend en verdrietig.
Leek hij op het knipsel dat je moeder je gegeven had?
Van Hamel: Hij was toen al veel ouder natuurlijk. Later heb ik foto’s gezien uit de tijd dat hij bij mijn moeder was. Ja, het had de man uit het knipsel kunnen zijn, maar misschien ook niet. Maar eigenlijk maakt dat niet zoveel uit: dat prentje was voor mij het symbool van wie hij was. Vijf jaar geleden is mijn vader overleden tijdens de pandemie. Ik heb geen afscheid van hem kunnen nemen. Bovendien was hij psychisch niet in orde en wilde hij niemand meer ontvangen. Ik vond dat heel erg. Toen heb ik een liedje geschreven: Goodbye to Mercury.
‘Heel wat mensen zijn bang voor AI omdat ze dreigen vervangen te worden. Dat begrijp ik, maar je kunt de technologie ook gebruiken als een creatieve tool.’
En al snel volgde er een muziekvideo.
Van Hamel: Twee jaar geleden begon mijn goede vriend, de animator Zoltan Korai, die helaas vorig jaar plots overleden is, te experimenteren met AI. Hij had met AI allerlei beelden gemaakt en die achter elkaar gezet: het leek wel een droom. Of iets dat je ziet als je nog half aan het slapen bent. Dat wilde ik ook doen. Ik had het oorspronkelijke plaatje eerst ingescand en ingegeven in AI, maar dat werkte niet. Toen begon ik het in woorden te omschrijven. Ik liet steeds dezelfde zin staan: ‘Man with a moustache.’ Elke keer was het spannend om te zien wat het zou opleveren. Soms verraste het resultaat mij totaal. Er ontstond een wereld die ik niet kon controleren, maar die ontzettend dicht lag bij hoe ik de wereld ervaarde. Ik stuurde die beelden naar Zoltan en hij heeft ze in elkaar gezet.
De jury looft jullie voor de creatieve manier waarop jullie AI hebben ingezet. Maar het is een controversiële keuze.
Van Hamel: Zeker. De hele zaal zat vol filmmakers en regisseurs. Heel wat mensen zijn bang voor AI omdat ze dreigen vervangen te worden. Dat begrijp ik, maar je kunt de technologie ook gebruiken als een creatieve tool. AI heeft dit filmpje helemaal niet gemaakt, hè. Ik heb opdrachten gegeven. Met die beelden hebben we een verhaal verteld. Het is dus gemaakt door Zoltan, Sonja en AI. Het voegt iets toe dat je onmogelijk op een andere manier kunt bereiken. Natuurlijk zou je de video kunnen naspelen, maar dan bereik je nooit de suspense en de absurditeit die AI kan bieden.
Meer info: sonjavanhamel.nl