Van Charles de Gaulle tot de middeleeuwen

Onlangs werden de vijf kanshebbers voor de Libris Geschiedenis Prijs bekend gemaakt. Fred Braeckman stelt ze voor en duimt voor de bio over anarchist Domela Nieuwenhuis.

Op 27 oktober wordt voor de zesde keer de Libris Geschiedenis Prijs uitgereikt. Sinds 2007 bekroont die prijs historische boeken die een algemeen publiek aanspreken. Twee jaar geleden werd David Van Reybrouck bekroond met 20.000 euro voor ‘Congo: Een geschiedenis’. Dit jaar staan geen Vlamingen op de shortlist. Wel vijf boeiende geschiedenisboeken. Over anarchisten, de dood van rooms Nederland, de Holocaust, Charles de Gaulle en de illusie van de middeleeuwen.

Tot de favorieten dit jaar hoort ‘De man die nee zei – Charles de Gaulle, 1890-1970’ van H.L. Wesseling. Deze vrij korte biografie – de eerste Nederlandse – over de gewezen Franse president is geschreven rond een aantal periodes waarin hij tegen de verwachtingen van velen in ‘nee’ zei. Zo weigerde hij de Franse capitulatie in 1940 en zette vanuit Londen de strijd verder. Het Vichy-regime veroordeelde hem ter dood wegens landverraad. Vier jaar later marcheerde hij zegevierend bevrijd Parijs binnen. Wesseling mag dan misschien weinig nieuws vertellen over De Gaulle, hij schreef met oog voor frappante details en een discrete blik op het privéleven een boeiend portret van een eigengereid militair en politicus.

Bart van der Boom brengt in ‘Wij weten niets van hun lot’ – Gewone Nederlanders en de Holocaust’ een genuanceerd beeld van de houding van de Nederlanders tijdens WOII. Hij stelt ‘dat men wel vermoedde dat veel joden uiteindelijk zouden omkomen in de beroerde omstandigheden die in het oosten wachtten, maar dat men niet wist dat ze onmiddellijk werden gedood.’ Onder meer via veel dagboeken concludeert hij ook dat veel joden niet onderdoken omdat ze dachten dat gehoorzaamheid verstandiger was. Anders wachtte hen een zekere dood. ‘Als de joden in Nederland hadden geweten dat de grote meerderheid van de gedeporteerden bij aankomst werd gedood, hadden zij zich anders gedragen.’ Een doordringende analyse over wat men vermoedde, wist, dacht te weten.

Jan Willem Stutje hoort ook tot de vijf genomineerden met zijn indrukwekkende biografie ‘Ferdinand Domela Nieuwenhuis – Een romantisch revolutionair’. Stutje schreef eerder al een bio over de Belgische trotskist en economist Ernest Mandel en werkt naar verluidt aan een studie over de omstreden Belgische socialistische politicus Hendrik de Man. Nieuwenhuis, de vader van het socialisme in Nederland, legde een heel persoonlijke weg af: van christen via socialist naar anarchist. Stutje toont de man die tegen het einde van de 18de eeuw zowat heel revolutionair Europa persoonlijk kende: Marx, Kropotkin, Engels. En ook heel wat banden had met België.

Verder in de tijd gaan we terug met Peter Raedts’ ‘De ontdekking van de Middeleeuwen – Geschiedenis van een illusie’. Eigenlijk gaat deze studie minder over de middeleeuwen dan wel over de perceptie die we over deze periode in de loop van de geschiedenis hebben of hadden. Een beetje voorkennis is nuttig bij deze studie. ‘Het verleden is een grabbelton waaruit iedere nieuwe generatie stukken en fragmenten te voorschijn haalt om er een verhaal van te maken dat haar kan helpen haar eigen tijd beter te begrijpen’, zo luidt een conclusie van het boek. En dat geldt zeker voor de middeleeuwen. Voor de enen duister, voor de anderen romantisch of puur nationalistisch. Marx zag zelfs in de middeleeuwse gilden een voorbode van de solidariteit van de arbeidende klasse.

Jos Palm is journalist, historicus en radiomaker. ‘Moederkerk – De ondergang van rooms Nederland’ is een familiegeschiedenis die onopvallend ook cultuurgeschiedenis wordt. Meteen ook een gedenkboek aan een moeder van zes kinderen. Tevens een geschenk aan die moeder die volgens Palm uit het leven is weggegleden in 2006. Dat in tegenstelling tot de vader die met gebeden van alle zes zijn kinderen – onder hen drie maoïsten – de overstap heeft gemaakt. Palm in NRC: ‘De reden dat ik ‘Moederkerk’ heb geschreven is dat de modernisering van de katholieke kerk altijd is beschreven door historici die er welwillend tegenover stonden. Maar er waren ook mensen, zoals mijn ouders, die hun wereld zagen instorten. Zij waren de verliezers van de modernisering. Hun verhaal wilde ik vertellen: de mooiste geschiedenis is die van de verliezers.’

Fred Braeckman