Janusz Korczak, een Poolse held

Niemand weet wanneer precies de Pools-Joodse schrijver en arts Janusz Korczak geboren werd, in 1878 of 1879. Maar heel Polen viert dit jaar de ‘Poolse Pestalozzi’.

De onzekerheid over Janusz Korczaks geboortedatum is te wijten aan diens vader, die zijn tijd nam om het geboorteregister van zijn zoon in te vullen. Over de sterfdatum van Janusz Korczak staat alleen vast dat hij in augustus 1942 in het concentratiekamp van Treblinka werd vermoord. Daar werd hij, samen met de kinderen uit het Joodse weeshuis (Dom Sierot) dat hijzelf sedert 1912 in Warschau leidde, vergast. De scène van de deportatie uit het Warschause getto werd later gememoreerd door de componist en pianist W?adys?aw Szpilman, (wiens herinneringen door Roman Polanski in ‘De pianist’ verfilmd werden).

Omdat het zeventig jaar geleden is dat hij werd vermoord en honderd jaar geleden dat hij zijn weeshuis stichtte, wordt Janusz Korczak dit jaar overal in Polen gevierd. Zijn portret hangt sinds begin dit jaar aan de gevel van het presidentieel paleis in Warschau. Een comité van 55 man, voorgezeten door Polens first lady Anna Komorowska, zorgt ervoor dat Janusz Korczak het hele jaar in het centrum van de Poolse belangstelling blijft staan. Tot dat comité behoren beroemdheden als de filmregisseur Andrzej Wajda en de vermaarde politicus, historicus en publicist W?adys?aw Bartoszewski. In een reeks manifestaties wordt de persoon van Korczak belicht, later volgen nog een kinderboekenbeurs in Posen en in de herfst een Korczak-congres in Warschau.

De echte naam van Janusz Korczak was Henryk Goldschmidt. Omdat hij meende door de krankzinnigheid van zijn vader erfelijk belast te zijn, wilde Henryk geen kinderen. Als gymnasiast debuteerde hij met de kort daarop bekroonde roman ‘De gordiaanse knoop’. Ook als student in de medicijnen bleef hij schrijven. Als pseudoniem koos hij Janasz Korczak – naar een hoofdpersonage van Józef Ignacy Kraszewski’s roman ‘Janasz Korczak en de mooie zwaardveegster’, maar een drukfout maakte er Janusz Korczak van. In 1901 verscheen Korczaks vertelling ‘Kinderen van de straat’, waarin de auteur voor de eerste keer het lot van straatkinderen literair verwerkte. De afgestudeerde arts stelde zijn pedagogisch talent helemaal in dienst van verwaarloosde kinderen.

Korczak was satiricus, journalist, publicist, dichter, dramaturg en schrijver van kinderboeken en pedagogische werken. Beroemd zijn z’n kinderboeken over de kleine hervormer ‘Koning Matthijsje I’ (boekjes die in de jaren tachtig in een Nederlandse vertaling bij Elsevier en Van Goor verschenen) en zijn pedagogische schriften met titels zoals ‘Hoe men van een kind moet houden’ en ‘Het recht van het kind op respect’ (ook uit het Duits in het Nederlands vertaald en bij SWP verschenen). In het interbellum was Korczak medewerker van een Poolse kinderkrant. Tijdens de Duitse bezetting hield hij in het getto van Warschau een dagboek (‘Pami?tnik’) bij dat gered kon worden en dat in 1958 voor het eerst werd gepubliceerd.

In Polen verscheen recent een uitstekende Korczak-biografie van de hand van de Krakause schrijfster Joanna Olczak-Ronikier, van wie overigens in het Nederlands de prachtige familiegeschiedenis ‘In de tuin van het geheugen’ (De Geus, 2005) werd gepubliceerd. Joanna Olczak-Ronikier spit in haar Korczak-biografie heel wat onbekende aspecten van deze wonderlijke figuur naar boven.

Piet de Moor