In een home net boven San Francisco overleed Martin Smith aan de gevolgen van parkinson.
De auteur komt uit Reading, Pennsylvania. Zijn vader is een blanke jazzmuzikant, zijn moeder een half indiaanse jazz-zangeres en ex-miss New Mexico. Met drie koters thuis pendelen zij jarenlang naar New York voor optredens, ze speelden zelfs met Duke Ellington. Op Martins tiende verhuist het gezin naar Philadelphia. Om financiële zekerheid te garanderen werkt pa er in een staalfabriek, zij blijft zingen.
Bigfoot
De jongen, geplaagd door polio, blijkt muzikaal ongeïnteresseerd. Wel kruipt hij thuis letterlijk het dak op om rustig te lezen. Met een beurs studeert Martin sociologie, maar onderweg switcht hij naar creatief schrijven. Voor een lokale krant schrijft hij daarna over misdaad, sport en overlijdens. Tussendoor werkt hij als ijsventer of – door Europa trekkend – in Spanje als autoverkoper. Hij raakt niet één wagen kwijt, maar leert meer dan wat Spaans. Nog later werkt hij in New York voor een uitgever van pulpbladen. ‘Bigfoot was altijd lachen. Iemand van ons trok een gorillapak aan en hoste rond in de bosjes van Central Park. We namen daar een vage foto van en hadden weer een verhaal.’
Smith vliegt na ruzie met zijn baas buiten. In de jaren zeventig schrijft hij, jonglerend met schuilnamen, meer dan dertig boeken: pockets over indianen en zigeuners, detectiveromans en novelles. Hij belooft uitgever Putnam een magnum opus over een Amerikaanse rechercheur die moorden in Moskou oplost. Met een voorschot reist hij naar de Russische hoofdstad voor onderzoek.
Martin Cruz Smith schreef evenveel boeken als ongedekte cheques.
Terug thuis bedenkt hij een plot met de Russische speurder Arkady Renko als hoofdfiguur. Een razende Putnam acht dat onverkoopbaar en dumpt Smith, die terug broodschrijver wordt. ‘In die tijd gaf ik 37 ongedekte cheques uit.’ Hij voegt Cruz toe aan zijn naam omdat ‘er te veel Martin Smiths rondliepen.’
Parkinson
En dan koopt Warner Bros de filmrechten van zijn Nightwing, een horrorverhaal met – godbetert – vampiervleermuizen in een indianenreservaat. Met die inkomsten, werkt hij het project rond Renko af. Dat wordt Gorki Park, naar het amusementspark in Moskou waar drie lijken liggen, onherkenbaar door het ontbreken van gezichten en vingertoppen. Cruz Smith pokert: hij stelt het manuscript voor aan Random House voor een miljoen dollar. De uitgeverij hapt in 1981 meteen – zij het voor iets minder – toe.
Gorki Park wordt een bestseller, er worden ruim drie miljoen stuks van verkocht. In de pageturner gaat eenzaat Renko – ‘een faire mens in een unfair systeem’, zegt de bedenker – achter de moordenaar aan. Hij schetst en passant een verbluffend portret van het dagelijkse, Russische leven in de nadagen van Leonid Brezjnev. ‘Stilistisch en narratief ijzersterk, zet de schrijver zijn pen naast die van rasvertellers als Dostojevski of Graham Greene’, beweren recensenten. ‘We hebben een eigen John le Carré’, jubelt Time Magazine.
De auteur doet minutieuze research ter plaatse. ‘De lezers moesten maar eens zeggen: Hij weet niet waar hij het over heeft.’
Na Gorki Park verhuist Cruz Smith naar Californië, waar hij zich aan een doorwrochte reconstructie van de fabricage van de eerste atoombom waagt. Maar van Stallion Gate raakt hij nauwelijks 40.000 stuks kwijt, dus vist de schrijver zijn personage Renko weer op. In de vernuftige serie die volgt, gaat de Rus aan de slag op een Russische visserstrailer, in Havanna of Tsjernobyl. De onveranderlijk minzame Cruz Smith, nooit een big spender, prospecteert daarvoor minutieus ter plaatse. ‘De lezers moesten maar eens zeggen: Hij weet niet waar hij het over heeft.’
In 2013 bekent de gelauwerde Orwell-fanaat dat hij al 18 jaar aan de ziekte van Parkinson lijdt. Research op verplaatsing doet hij al lang alleen onder begeleiding. Zijn boeken dicteert hij – soms met horten en stoten – aan zijn vrouw. Maar drie Renko-verhalen werkt hij nog af. Dit jaar publiceert Cruz Smith Hotel Ukraine, met de Russische inval als decorum. Het boek is zeer moeizaam tot stand gekomen, maar van de elf Renko-pillen is het een van de betere.
‘Nieuwe’ Sherlock Holmes
