David Shields en Shane Salerno presenteren heel wat mondelinge getuigenissen over J.D. Salinger in de gelijknamige Engelstalige bio ‘Salinger’ maar maken hun biografische pretenties finaliter niet echt waar.
Wat de meeste mensen menen te weten over J.D. Salinger, laat zich meestal samenvatten in enkele uitentreure herhaalde semi-feitjes. Schreef met ‘Catcher in the Rye’ de ultieme roman over adolescentie. Koos op het toppunt van zijn roem voor een leven als kluizenaar. De moordenaar van John lennon had een exemplaar van ‘Catcher’ op zak.. En dan zijn er nog de wilde speculaties over de hoeveelheid en de aard van het materiaal dat Salinger tijdens zijn halve eeuw in de schaduw nog bij elkaar schreef. Maar verder?
Wie als Salinger-biograaf verder wil komen dan het herkauwen van die speculaties, haalt zich heel wat op de hals. Het helpt al niet dat Salinger zo’n 60 jaar lang uit de spotlights bleef. Bovendien zijn nogal wat nabestaanden of mensen die Salinger echt gekend hebben, niet geneigd om veel te zeggen over de schrijver. Dat Shields en Salerno er toch in geslaagd zijn om in hun vuistdikke Engelstalige biografie ‘Salinger’ dieper door te dringen tot de Salinger-mythe dan tot nu toe het geval was, is een huzarenstuk op zichzelf, al slagen ook zij er niet helemaal in om Salinger écht te na te komen.
Tweede Wereldoorlog
Het wordt al gauw duidelijk dat de auteurs niet per se in Salingers vroegste jeugd willen gaan rondneuzen om tot de kern van ’s mans leven en schrijverschap te komen. Veruit de meest overtuigende hoofdstukken zijn die waarin Salingers ervaringen tijdens de Tweede Wereldoorlog behandeld worden. Wanneer de jonge Salinger in 1944 naar het front trekt, ziet hij de ervaring tegemoet als een avontuur, een welgekome afwisseling voor het oppervlakkige leventje dat hij in New York leidt als kind van welgestelde ouders uit de Joodse middenklasse.
De realiteit pakt echter anders uit en tekent hem voor de rest van zijn leven. Als intelligence officer maakt Salinger in het laatste jaar van de oorlog alle grote slachtpartijen mee: D-Day, Hürtgen, het Ardennenoffensief en de bevrijding van Dachau. Temidden van die catastrofe ziet ‘Catcher in the Rye’ het levenslicht’, waardoor de prototypische tienerroman plots verandert in een allegorie over dood, vernieling en vergankelijkheid – een radicale reframing van een tekst die vooral wordt gelezen als manifest van een ontluikende tegencultuur. Alles bij elkaar zal Salinger bijna een vol jaar in de frontlinie doorbrengen. Shields en Salerno vermelden haast terloops de officiële statistiek waaruit blijkt dat soldaten die meer dan 200 dagen front achter de rug hebben, zonder uitzondering met psychiatrische problemen terugkeerden van het front. Salingers posttraumatische stressstoornis wordt voor de auteurs een hoeksteen van hun interpretatie van diens verdere belevenissen.
Die bagage heb je als lezer ook nodig, om ten volle te begrijpen waarom Salinger, die op korte tijd uitgroeit tot talk of the town van literair New York, zich weinig aan de roem gelegen laat liggen en zich al snel terugtrekt in een tweeledig fanatisme: enerzijds het obsessieve schrijven, anderzijds een steeds strikter toegepast boeddhisme.
Een sport apart
Al in de vroege jaren ’50 keert Salinger de wereld de rug toe, om als kluizenaar in New Hampshire de verlichting te zoeken. Voor journalisten van allerlei slag wordt het opzoeken (of is het toch opjagen?) van Salinger een sport apart. De schaarse vakbroeders en -zusters die er toch in slagen om doorheen de jaren enkele woorden te wisselen met Salinger, of de schrijver stiekem kunnen fotograferen, krijgen onder de noemer ‘Conversations with Salinger’ telkens een apart hoofdstuk toebedeeld. Daarbij mag blijken dat Salinger zijn stilzwijgen op strategische ogenblikken bewust doorbreekt door toch met de pers te spreken, bijvoorbeeld wanneer er nieuw werk in druk verschijnt (voor 1964, nadien stopt Salinger met publiceren.) Maar meestentijds doen de getuigenissen van de betrokken journalisten aan als moeizame pogingen om de eigen papparazzipraktijken goed te praten.
‘Omtrent Salinger’
Net omdat de protagonist zo abrupt uit het publieke leven verdwijnt, ontpopt ‘Salinger’ zich aangaande de periode tussen 1953 en Salingers dood, steeds nadrukkelijker tot een soort ‘Omtrent Salinger,’ waarin enorme uitweidingen worden gemaakt over de levens en bezigheden van de getuigen en tijdgenoten met wie Salinger in sporadisch contact stond.
En daar begint de stijl van het boek de lezer nadrukkelijk tegen te staan. Shields en Salerno hebben er bewust voor geopteerd een ‘oral biography’ te schrijven, wat betekent dat heelder hoofdstukken bestaan uit omvangrijke interviewfragmenten met een eindeloze stoet betrokkenen. Daardoor leest het boek alsof iemand een schrijversdocumentaire vol talking heads woord voor woord getranscribeerd heeft. Uiteraard geen toeval, aangezien Salerno tegelijk de producer is van een schrijversdocumentaire vol talking heads over Salinger. Hier en daar zorgt die stilistische keuze voor ridicule uitwassen: de auteurs komen “als zichzelf” aan bod, ook al dienen de zinnen die ze als quote serveren, soms enkel om enkele paragrafen met elkaar te verbinden, of andermans getuigenis summier te kaderen. Zelfs een simpel feitje, zoals de omvang van het domein dat Salinger in New Hampshire betrok, moet via een quote van een geïnterviewde in de tekst worden binnengesmokkeld, waar een simpele voetnoot of bronvermelding had volstaan.
Bovendien laten de auteurs na om in de tekst aan te geven wie deze of gene geïnterviewde is of wat hij of zij met Salinger te maken heeft; die informatie moet je als lezer maar zien terug te vinden in de appendix, zodat je de hele tijd heen en terug moet zitten bladeren. Doordat deze contextualisatie in de tekst ontbreekt, lijk je als lezer geacht te worden al deze getuigen maar op hun woord te geloven. Niet de beste aanpak wanneer je je tot doel hebt gesteld een van de meest mysterieuze en door urbans legends omhangen schrijvers van de 20e eeuw te demythologiseren. Daar kan zelfs de onthulling dat er tussen 2015 en 2020 nieuw werk van Salinger zal worden uitgebracht, weinig aan veranderen. Spijtig.
Michiel Leen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier